Psikolojide Nöron ve Nöronun Özellikleri Nedir? Ne Değildir?
Nöronların diğer nöronlarla birleşen her bir akson uzantısının uç kısmında düğmecikler şeklinde Sinaptik Terminal adı verilen şişkinlikler bulunmaktadır. Aslında herhangi bir mesajı anında ve hızlı bir şekilde vücudun bir bölgesinden diğer bir bölgesine taşıyan nöronlar birbirlerine bağlı değildirler. Akson ucunda yer alan sinaptik terminal mesajı ileteceği nörona temas etmez. Sinaptik terminal ve alıcı görevindeki hücre gövdesi arasında ufak boşluklar yer almaktadır. Bu aralık olan kısım konumundan ötürü sinaptik boşluk ya Dasinaps Yarığı olarak farklı adlarla andır. Bir nöronun akson ucunda yer alan sinaptik terminal, sinaptik boşluk ve diğer hücrenin dendrit veya hücre gövdesinden oluşan tüm bölge ise sinaps olarak adlandırılan yapıyı oluşturur.
Akson ucunda yer alan kısımlar sinaptik kesecik adı verilen küçük keseciğe benzer yapılara sahiptir. Normal olarak sinir akımı sinaptik boşluğu bir elektrik akımı şeklinde atlayarak geçmez. Bunun yerine akımın niteliği ile ilgili aktarım kimyasal yollarla düzenlenir. Sinirsel mesaj bir aksonun ucunda sinaptik terminale geldiğinde sinirsel ileti maddesi, Aktarıcı Nörotransmiter olarak adlandırılan kimyasal maddenin salgılanmasını sağlar. Akımın niteliğine göre salgılanan çok farklı nörotransmiterler bulunmaktadır. Sinaptik boşluğun diğer tarafında keseciklerden salgılanan bu kimyasal maddelere uyumlu reseptörler bulunmaktadır. Her nörotransmiter anahtar ve kilit misali uygun bir reseptöre bağlanır. Nörotransmiterler bitişik nöronları uyarıp ateşleyebildikleri gibi, bazı nörotransmiterler de bitişik nöronların ateşlenme olasılığını azaltarak ketlenmesine neden olurlar. Belli başlı bilinen nörotransmiterler şu şekilde sıralanabilir.
ASETİLKOLİN: Uyarılmışlık hali, dikkat, bellek ve güdülenmeyi tetikler. Çok fazla salındığında spazm ve titremelere, az olduğunda felç ve hareketsizliğe neden olur.
NÖREPİREFRİN: Genel uyarılmışlık hali, öğrenme, uyanıklık, bellek ve duygu durumunu harekete geçirir.
DOPAMİN: Şizofreni ve Parkinson hastalığıyla ilintili olarak, hoşnut olma durumunu da içeren pek çok davranış ve duygunun ortaya çıkmasını engeller.
SEROTONİN: Hemen hemen tüm faaliyetlerin ketlenmesinde, uykuya daima sürecinin başlangıcında, duygu durumlarında ve yeme davranışlarında etkilidir.
ENDODİN: Bazı maddeler nörotransmiterlerin sinaptik boşluğa salınımını engellerken bazıları da nörotransmiterlerin salınımını sürekli ve daha hızlı hale getirirler. Örneğin örümcek tarafından ısırılan bir kişide zehrin etkisi ile sinapslardan sürekli uyarılmışlık durumuna yol açan asetilkolin adlı nörotransmiterler salgılanarak titreme ve spazmlara neden olur. Öte yandan dopamin adlı nörotransmiterin aşırı çalışması şizofreni ile ilgilidir. Bu noktada tedavi olarak kullanılan ilaçlar dopamin alıcılarını bloke ederek bu hastalığın bulgularının artmasını engellemektedirler.
