<div>
1. Gümüş Paralar
Osmanlı Devleti'nin ilk gümüş parası, "Akça" denilen ve saf gümüşten darp edilen sikkedir. Devletin kurucusu olan Osman Bey'in Karacahisar'ın 1291'de zaptı dolayısıyla akça kestirtmiş olduğu bugün kaynakların ifadesinden anlaşılmış bulunmaktadır. Şimdiye kadar, Osman Gazi'ye ait iki tip akça görülmüştür. Bu akçalardan birincisinin Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunduğu söylenmekte olup, ön yüzü silik olduğundan hiç okunamamaktadır. Arka yüzünde kendi adı ve babası Ertuğrul'un ismi ile birlikte dedesinin ismi "Gündüzalpı" da geçmektedir. Bozukça olan yazılar birbiriyle birleşen beş yayın (kavisin) bir daire teşkil ettiği şeklin içine yerleştirilmiş bulunmaktadır. Bu akça, Osman Bey'in dedesinin adını tayin eden ve tarihe ışık tutan çok önemli bir sikkedir. İstanbul Arkeoloji Müzelerinde bulunan ikinci akçanın her iki yüzündeki ibareler birbirinin aynı, ancak yazı karakterleri birbirlerinden farklıdır. Kendi ve babası Ertuğrul'un adlarının yanı sıra "Ebbedehu'llâh (Allâh onu ebedi kılsın)" dua ibaresine yer verilmiştir. Son zamanlarda bu sikkenin sahte olduğu iddiaları vardır.
Orhan Gazi'nin akçaları esas itibarıyla dört gruba ayrılır. Birinci grup Orhan ve babası Osman Gazi'nin isimlerinin açık olarak yazıldığı, Bursa'da darp edilmiş sikkelerdir. Bunlardan şimdiye kadar üç tip akça görülmüştür. Özel bir koleksiyonda bulunan ilki, İlhanlı sikkeleri tarzında ve tarihsizdir. Ön yüzünde bir kare içinde Kelime-i tevhîd (Lâilâhe illa'llâh Muhammedun Resûlu'llâh=Allah'dan başka İlâh yoktur, Muhammed onun resûlüdür, elçisidir) ve etrafında Hulefâ-yı Râşidîn denilen ilk İslâm halifelerinin isimleri Ebubekir, Ömer, Osman, Ali yazılmıştır. Arka yüzünde en yukarıda Dîvânî rakamla UU =3 görülmektedir ki bu, akçanın Orhan Bey'in hükümdar olduğu tarihten üç sene sonra kestirildiğine delalet etmektedir. Sonra kendi ve babasının adları ile en altta sikkenin bastırıldığı yer "Bursa" ile dört tarafta da yalnız dördüncü İslâm halifesi Ali'nin adı dört kere zikredilmiş bulunmaktadır. İkincisi Bursa Türk-İslâm Eserleri Müzesi'nde yer alan, yine Bursa'da darp edilmiş olup tarihi de mevcut olan bir akçadır. Ön yüzünde, yine ilki gibi, Kelime-i tevhîd ile dört tarafında ilk dört İslâm halifesinin isimleri yer almakta; arka yüzünde ise en yukarıda yüzler hanesindeki 700 eksik olmak üzere tarihi, tabi oldukları İlhanlı hükümdarı Ebu Said Han'ın unvanı olan "es-Sultânü'l-a'zam (En büyük sultan)", kendi ve babasının isimleri ile "Halleda'llâhu mülkehû (Allâh mülkünü devamlı kılsın) " dua cümlesi, en altta da darp yeri "Bursa" vardır. 1324 tarihli bu sikke, hem Orhan Bey'in tahta geçtiği seneyi, hem de Bursa'nın zaptedildiği tarihi göstermesi bakımından son derece önemlidir. Yapı-Kredi Bankası Para Koleksiyonu'nda yer alan üçüncü sikke yine İlhanlı tarzında olup, birincisinden az değişiklik göstermekte ve sikkenin bastırıldığı tarihi de bildirmektedir. Ön yüzü ilk akçanın ön yüzünün tamamen aynıdır. Arka yüzünde ise en yukarıda Osmanlı Devleti'nin mensup olduğu Oğuz boylarından Kayı aşiretinin işareti bulunmakta, daha sonra kendi ve babasının adları görülmekte, bunun altında da paranın darp mahalli "Bursa" ibaresine rastlanmaktadır. En altta ise yine Dîvânî rakamla UU =3 vardır ki bu, Orhan'ın beyliğe geçtiğinin üçüncü yılında kestirildiğini belirtmektedir. Dört tarafta ise bastırıldığı seneyi bildiren 1327 tarihi, Arabî ibare ile yazılmış bulunmaktadır. İkinci grup akçaları sadece kendi isminin bulunduğu, fakat babasının adının kazdırılmadığı sikkelerdir. Bu akçalar da iki tiptir. Özel bir koleksiyonda bulunan ilk tipinde tarihi olmamakla beraber darp yeri "Bursa" yer almaktadır. Ön yüzünde Kelime-i tevhîd ile ilk dört İslâm halifesinin adları vardır. Arka yüzünde ise Orhan'ın ismi ile "Halleda'llâhu mülkehû" dua ibaresi ve en altta darp yeri bulunmaktadır. İkinci tip akçalarda ise kestirildiği tarih ve darp mahalli mevcut değildir. Ön yüzleri ilk tipi ile aynı ibarelere sahiptir. Diğer yüzlerinde de kendi adı ile aynı dua ibaresi vardır. Bu tipin "İki ve Beş akçalığı" da mevcuttur. Üçüncü grup akçaları İlhanlı hükümdarı Ebu Said'in zamanında, Anadolu İlhanlı valisinin korkusu altında darp edildiği açıkça belli olan akçalardır ve muhtelif varyantları vardır. Bunların ilk tipi Ebu Said Han'ın paralarına benzer tarzdadır. Yazıları bozuk ve intizamsız olup, tarih ve darp yeri mevcut değildir. Ön yüzünde Kelime-i tevhîd vardır. Arka yüzünde en üst satırda "es-Sultânü'l-a'zam" ibaresi bulunmaktadır ki bununla Ebu Saîd'in unvanı kastedilmektedir. İkinci satırda kendi ve babasının isimleri, en alt satırda da "Halleda'llâhu mülkehû" ibaresi bulunmaktadır. Üçüncü grup sikkelerin biraz daha değişik olanının ön yüzünde Kelime-i tevhîd'e ilaveten kenarlarda ilk dört halifenin adları da geçmektedir. Arka yüzü ilk tipiyle tamamen aynı ibarelere sahip olmakla beraber, darp yeri olarak "Bursa"da kazdırılmış bulunmaktadır. Dördüncü grup akçaları ise Abbasî Halifesi el-Mustansır'ın adını taşımaktadırlar. Ön yüzlerinde el-Mustansır Bi'llâh'ın adı, vefatından (640/1242) uzun müddet geçmesine rağmen akça üzerinde yer almaktadır. Orhan Gazi'nin bu tip akçalarında halife adının zikredilmesi büyük ihtimalle, kendisinin bir İslâm hükümdarı olduğunu belirtmeyi amaçladığı ve Türkiye Selçuklu Hükümdarı I. Keykubad'ın sikkelerinde görüldüğü gibi, Anadolu halkının alıştığı tarzda Kufî yazı ile halife adını yazdırarak kendi sikkelerinin tedavülünü kolaylaştırmak gayesinde olduğu düşünülebilir. Akçanın arka yüzünde ise ilk üç satırda, birbirini tamamlar mahiyette tam besmele "Bismi'llâhi'r-Rahmâni'r-Rahîm (Rahmân ve Rahîm olan Allâh'ın adıyla)", dördüncü satırda kendi ve babasının isimleri, en alt satırda da "Azza'llâhu nasrehû (Allâh onun zaferini yüce kılsın, yüceltsin)" dua cümlesi vardır.
I. Murad'ın akçaları üç tiptir. Bunlardan birincisinde darp yeri ve senesi yoktur. Ön yüzünde Kelime-i tevhîd ve dört tarafında ilk İslâm halifelerinin isimleri Ebubekir (bazen sadece Bekir), Ömer, Osman, Ali Kufî hattı ile yazılmıştır. Arka yüzünde birinci satırda kendi adı ile beraber babası Orhan'ın adı geçmekte olup, ikinci satırda "Halleda'llâhu mülkehû" dua cümlesi bulunmaktadır. Her iki satır birbirinden kalın bir çizgi ile ayrılmıştır. İkinci tipinde de darp mahalli ve kesim senesi bulunmamaktadır. Akçanın her iki yüzünün ortasından geçen çift çizgi yazıları ikiye ayırmaktadır. Bu tipin bazı akçalarında bu iki çizgi arasında orta yerde noktaya da rastlanmaktadır. Ön yüzünde Kelime-i tevhîd; arka yüzünde kendi ve babasının isimleri ile "Halleda'llâhu mülkehû" ibaresi vardır. Üçüncü tipi de evvelkiler gibi darp yeri ve tarihini içermemektedir. Ön yüzünde kendi ve babasının adları vardır. Arka yüzünde iki satır birbirlerinden üç çizgi ile ayrılmıştır. Bazen çizgiler arasında noktalara da rastlanmaktadır. Yukarı satırda "Hullide" alt satırda "mülkuhû" olmak üzere umumiyetle hareke ile yazılmış "Hullide mülkuhû (Mülkü devamlı olsun)" ibaresi bulunmaktadır.
I. Bayezid'in akçaları esasında tek tiptir. Osmanlı gümüş meskûkâtında tarihin rakam ile yazılmasının ilk defa Yıldırım Bayezid zamanında başlamış olduğu görülmektedir. Bu akçaların ön yüzlerinde kendi ve babası I. Murad'ın isimleri; arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile 792 (1390) tarihi bulunmaktadır. Fakat üzerlerindeki şekiller bakımdan birbirlerinden az farklı olarak altı çeşidi olduğu anlaşılmaktadır. Bu akçaların ilk tipinde ön ve arka yüzlerinde iki satır ortadan tek çizgiyle ayrılmıştır. İkinci çeşidinde yine ön ve arka yüzlerini ortadan ikiye ayıran tek çizginin ortasında nokta yer almaktadır. Üçüncü tipinde her iki yüzü de tek çizgi ile ortadan ikiye ayrılmış olup, yalnız ön yüzündeki çizginin ortasında nokta vardır. Dördüncü çeşidinde her iki yüzünün de tek çizgi ile ortadan ikiye ayrıldığı, ancak arka yüzünde çizginin ortasında noktanın yer aldığı görülmektedir. Beşinci tipinde satırların arası her iki yüzünde de tek çizgiyle ayrılmış olmakla beraber, ön yüzünde tarihin sağ tarafına üç nokta konulmuştur. Altıncı çeşidinde de evvelkiler gibi her iki yüzü ortadan tek çizgiyle ikiye ayrılmış olup, yalnız arka yüzündeki üç nokta tarihin sol tarafındadır.
Osmanlı Devleti'nde "Fetret Devri" denilen saltanat fasılasında, I. Bayezid'in şehzâdelerinden Süleyman, Mehmed, Musa Çelebilerin darp ettirmiş oldukları akçaları mevcut olup, Mustafa Çelebi'nin ise saltanat iddiacısı olarak II. Murad'ın cülûsu esnasında kestirttiği akçaları bulunmaktadır. "Emîr Süleyman" olarak anılan Süleyman Çelebi'nin akçaları esas olarak iki tipten ibarettir. Bunların birinci tipi 805 (1403) ve 806 (1403-4) tarihlerini taşırlar ve Osmanlı meskûkâtında ilk defa tuğranın kullanıldığı sikkeler olma özelliğine sahiptirler. Darp yeri mevcut olmayan bu akçaların ön yüzlerinde "Emîr Süleymânu'bnu Bâyezîd" ibaresi tuğra şeklinde yazılmıştır. Arka yüzlerinde yazılar bir kare içine alınmış ve ortadan bir çizgiyle ikiye ayrılmış; üstte "Hullide mülkuhû" dua cümlesine, alt satırda da 805 veya 806 tarihlerine yer verilmiştir. Karenin dört tarafında da ilk dört İslâm halifesinin adları bulunmaktadır. Tuğrasız olan ikinci tip akçalarında 813 (1410) tarihine ilaveten darp yeri olarak "Edirne"de yazılmıştır. Ön yüzlerinde iki satıra istif edilmiş halde Kelime-i tevhîd ile darp mahalli kazdırılmıştır. Arka yüzlerinde "Emîr" lakabı, kendi ve babası I. Bayezid'in isimleri, "Hullide mülkuhû" niyaz ibaresi ve 813 tarihi vardır. Oğlu manasına gelen "bin" kelimesi keşideli, yani uzunca bir çizgi şeklindedir.
Mehmed Çelebi'nin akçaları muhtelif tarihlerde kestirilmişlerdir. İlk akçasını 806 (1403)'da Ulubad Muharebesi'nden sonra ağabeyi İsa Çelebi'den aldığı Bursa'da bastırtmıştır. Bu sikkelerin iki tipi mevcuttur. Birincisinin ön yüzünde ilk iki satırı teşkil etmek üzere Kelime-i tevhîd ile darp yeri "Bursa" yer almaktadır. En altta da kesim tarihi vardır. Arka yüzünde Ankara Savaşı'ndan sonra yüksek hakimiyetini tanımış olduğu Timur'un adı, ayrıca yine Timur'a ait olmak üzere "Hân" ve "Küregân", yani "Dâmâd" unvanı zikredilmiş bulunmaktadır. Sonra kendi ve babası I. Bayezid'in adı ile babasının "Hân" unvanı belirtilmiş olup, en alt satırda da "Hullide mülkuhû" ibaresi mevcuttur. İkinci tipi her bakımdan birincinin aynıdır. Fakat darp yeri "Burusa" şeklindedir. Mehmed Çelebi, Timur'un Anadolu'yu terk etmesinden sonra, elinde bulundurduğu Ankara'da -ki o zamanki ismi Engûriyye'dir-yine 806 tarihini taşıyan akçasını bastırtmıştır. Bu sikkede artık Orta Asya'ya dönmüş bulunan Timur'un adı zikredilmemiştir. Akçanın ön yüzünde Kelime-i tevhîd, darp yeri ile tarihi vardır. Arka yüzünde iki satıra istif edilmiş halde Mehmed Çelebi'nin "Gıyâsü'd-dünyâ ve'd-dîn (Dünya ve dinin yardımcısı, dünya ve dini himaye eden)" lakabı, kendi ve babasının isimleri ile "Hullide mülkuhû" ibaresi bulunmaktadır. Mehmed Çelebi'nin bundan sonra kardeşlerinin mücadele sahnesinden çekilmelerini müteakib para darp ettirmeye ehemmiyet verdiği görülmektedir. Nitekim 808 (1405) yılında İsa Çelebi'nin onun adamları tarafından Eskişehir'de bir hamamda yakalanıp boğdurulmasından sonra, Mehmed Çelebi Amasya'da 808 tarihli sikkesini kestirtmiştir. Bu akça Osmanlı meskûkâtında "Sultân" unvanının kullanıldığı ilk sikkedir. Bunun da iki tipi vardır. Birinci çeşidinin ön yüzünde Kelime-i tevhîd, darp yeri ile tarihi mevcuttur. Arka yüzünde ilk satırda Mehmed Çelebi'nin "Sultânü'l-a'zam" unvanı, ikinci satırda kendi ve babasının isimleri, babasına ait "Hân" unvanı, son satırda da "Hullide mülkuhû" ibaresi bulunmaktadır. İkinci tipinin ön yüzü ilk sikkenin tamamen aynıdır. Arka yüzünde de ilk tipinde olduğu gibi aynı yazılar yer almakla beraber tam ortada bir dikdörtgen içinde "Hasbiya'llâh (Allâh bana kâfidir, yeter)" dua cümlesi vardır ki bu ibare, Osmanlı meskûkâtında ilk defa görülmektedir. Onun 810 (1407) tarihli akçası yine Amasya'da kestirilmiştir. Bu sikkenin de ön yüzünde Kelime-i tevhîd olup, dört tarafında halifelerin isimleri yazılmıştır. Arka yüzünde de "es-Sultânü'l-a'zam" unvanı, kendi ve babasının adları, "Hullide mülkuhû" ibaresi ile darp yeri ve tarihi bulunmaktadır. Mehmed Çelebi, ağabeyi Emir Süleyman'ın öldürülmesi haberini alır almaz derhal Bursa'da 813 (1410) tarihli akçasını kestirtmiştir. Bu sikkenin de ön yüzünde Kelime-i tevhîd ile darp tarihi bulunmaktadır. Dört tarafında dört İslâm halifesinin isimleri vardır. Arka yüzünde ilk iki satırda lakabı olan "Gıyâsü'd-dünyâ ve'd-dîn" ile ismine, üçüncü satırda babasının adı ile "Hullide mülkuhû" dua ibaresine, son satırda darp yerine rastlanmaktadır. Darp mahalli "Bursa" şeklindedir. Mehmed Çelebi ayrıca Bursa ve Amasya'da kesim tarihi bulunmayan akçalar da darp ettirmiştir.
Musa Çelebi'nin bütün akçaları 813 (1410) tarihini taşımakla beraber iki farklı gruba ayrılırlar. İlk grup, darp mahalli yazılı olmayan akçalar olup, ön yüzlerinde devren kendi ile babası Yıldırım Bayezid'in adları bulunmaktadır. Yazıların orta yerinde ise motif vardır. Arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile sikkenin bastırıldığı tarih tek çizgiyle birbirinden ayrılmış olup, bu çizginin iki ucunda saadet düğümleri mevcuttur. Bu akçaların arka yüzlerinde altta ve üstte üç nokta veya iki nokta ile bir yıldız bulunan iki çeşidi olduğu bilinmektedir. İkinci grubu teşkil eden "Edirne" baskılı akçaları, ibareleri aynı, fakat şekil bakımından farklı iki tiptir. Bu şehirde darp edilen akçaların birinci tipinde ön yüzlerinde kendi ve babasının isimleri devren yazılmıştır. Yazıların ortasında çifte saadet düğümü vardır. Arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile darp yerini tek çizgi birbirinden ayırmakta, çizginin iki ucunda ise saadet düğümleri bulunmaktadır. İkinci tipinin ön yüzü, üzerindeki devren yazılar bakımından birinci tipi ile aynı olup, ancak ortada farklı bir motif vardır. Arka yüzünde de ilk tipiyle aynı ibareler olmakla beraber darp yeri ile "Hullide mülkuhû" ibaresini ayıran çizginin iki ucunda saadet düğümleri yoktur.
II. Murad devrinde saltanat iddiacısı olarak sikke darp ettirmiş olan Mustafa Çelebi'nin akçaları da üç tiptir. Birinci grup Serez'de bastırılmış, kestirildiği tarih bulunmayan akçalar olup, ön yüzlerinde kendi ve babasının adları ile babası I. Bayezid'e ait "Hân" unvanı bulunmaktadır. Burada Mustafa isminin son harfi olan y=-keşideli, yani uzun bir çizgi şeklindedir. Arka yüzünde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile darp yeri mevcuttur. Ön yüzünde Mustafa adının üstünde iki ve altında bir olmak üzere üç nokta olan, bazen bu ismin üzerinde yıldız, yahut beş köşeli çiçek motifleri bulunan çeşitleri de vardır. 824 (1421)'te Edirne'de darp edilmiş ikinci grup akçaların ön yüzleri ilk grup akçaları gibidir. Arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile darp yeri ve tarihi vardır. Ön yüzünde yer alan Mustafa isminin üstünde yıldız, çiçek, çiçek ile iki nokta, ok, üç nokta ile bir ok bulunan çeşitleri mevcuttur. Yine Edirne'de kestirilmiş üçüncü grup akçalarının ön yüzü ilk iki grubun aynıdır. Arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile darp yeri ve 822/4 rakamı bulunmaktadır ki bu "4" rakamı, Mustafa Çelebi'nin bu sikkeyi, hükümdar olduğunu iddia ettiği tarihin (822/1419), dördüncü senesinde kestirttiğine işarettir.
Osmanlı Devleti'nin birliğini sağlayarak 816 (1413)'da tahta geçen I. Mehmed'in akçaları 816 ve 822 (1419) tarihlerini taşırlar. Amasya, Ayasluk, (bazen Ayasluğ), Balad, Bursa (bazen Burusa), Edirne, Karahisar, Serez (bazen Siruz) darphanelerinde kestirilmişlerdir. 816 tarihli olanların ön yüzlerinde hem babası I. Bayezid'e, hem de kendisine ait "Sultân" unvanı, kendi ve babasının adları ile babasının "Hân" unvanı vardır. Arka yüzlerinde darp yeri ile tarihi, "Hullide mülkuhû" ve "Zîde umruhû (Ömrü uzun olsun)" niyaz ibareleri yer almaktadır. 822 tarihli olan akçaların ön yüzlerinde kendi ve babasının adları, babasına ait "Hân" unvanı ve "Azze nasruhû (Zaferi, galibiyeti mübarek olsun)" dua cümlesi vardır. Arka yüzlerinde ise, "Hullide mülkuhû" ibaresi ile darp yeri ve senesi bulunmaktadır.
II. Murad'ın akçaları üzerinde 824, 825 ve 834 H. tarihleri olup, 824 (1421)'te Bursa'da tahta geçmesi münasebetiyle kestirttiği akçalarının ön yüzlerinde tuğra şeklinde kendi ve babası I. Mehmed'in isimleri, babasının "Hân" unvanı; arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" dua ibaresi ile kesim yeri ve senesi vardır. Amcası Mustafa Çelebi'yi ortadan kaldırdıktan sonra 825 (1422)'te Amasya, Ayasluk, Bursa, Edirne, Engûriyye (Ankara) ve Serez darphanelerinde bastırttığı akçalarının ön yüzlerinde yine tuğra şeklinde kendi ve babasının adları ve darp senesi; arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile kesim yeri bulunmaktadır. 834 (1431) tarihli Amasya, Ayasluk, Bursa, Edirne, Novar (Novabrda) ve Serez'de darp ettirdiği akçalarının ön yüzlerinde ise kendisinin ve babasının isimleri, babasının "Hân" unvanı ile darp tarihi mevcut bulunmakta; arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile darp yeri yer almaktadır. II. Murad, ayrıca Germiyan (Kütahya)'da kesim senesinin olmadığı akçalar da kestirtmiştir ki bunların ön yüzlerinde kendi ve babasının isimleri; arka yüzlerinde darp yeri vardır.
II. Mehmed, ilk akçalarını babasının tahttan feragat ettiği 848 (1444) tarihinde darp ettirmiştir. Bu ilk cülûsu münasebetiyle Amasya, Ayasluk, Bursa, Edirne ve Serez darphanelerinde kestirilen bu akçaların ön yüzlerinde kendi ve babasının isimleri, babasının "Hân" unvanı ve "Azze nasruhû" niyaz ibaresi; arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" yazısı ile darp yeri ve tarihi bulunmaktadır. II. Mehmed, ikinci tip akçalarını, ikinci defa tahta geçtiği 855 (1451)'te bastırtmıştır. Yine aynı darphanelerde darp edilen bu sikkelerin ön yüzlerinde kendi ve babasının adları, babasına ait "Hân" unvanı, "Azze nasruhû" dua cümlesi ve darp tarihi; arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile kesim yeri vardır. Amasya, Ayasluk, Bursa, Edirne Kostantiniye, Novar ve Serez'de kestirilen 865 (1460-61) tarihli sikkeler ile bu darphanelere ilaveten Konya darp yerini de içeren 875 (1470-71) tarihli akçaların ön ve arka yüzlerinin yazıları tamamen 855 senesinde darp edilmiş akçalar gibidir. 880 (1475)'de Bursa, Edirne, Kostantiniye, Serez ve Üsküp'de kestirilen akçaların ön yüzlerinde kendisinin "Sultân" ve babasının "Hân" unvanları, kendi ve babasının isimleri mevcuttur. Arka yüzlerinde "Azze nasruhû" ibaresi, darp yeri ve senesi bulunmaktadır. 886 (1481) tarihli bir önceki tip ile aynı ibareleri taşıyan akçaları ise Amasya, Bursa, Edirne, Kostantiniye, Novar, Tire ve Üsküp'te kestirilmişlerdir. II. Mehmed, ayrıca "Muhammed Hânî" denilen "On akçalık" sikkelerini de Kostantiniye ve Novar'da 875 tarihinde darp ettirmiştir ki bunların ön yüzlerinde Fatih'in "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân (İki karanın sultanı ve iki denizin hakanı, sultan oğlu sultan)" lakabı; arka yüzlerinde kendi ve babası II. Murad'ın isimleri, babasının "Hân" unvanı, "Halleda'llâhu sultânehû (Allâh saltanatını devamlı kılsın)" niyaz cümlesi, darp yeri ve senesi bulunmaktadır.
II. Mehmed'in oğlu olup, babasının ölümüyle padişahlığını ilan ederek adına hutbe okutup, sikke kestiren ve kısa bir müddet Bursa'ya hakim olan Cem'in akçaları, kendi ve babasının isimlerini; kendisinin "Sultân"; babasının "Hân" unvanlarını; "Azze nasruhû" ibaresi ile darp yeri ve senesini (886/1481) içermektedir.
II. Bayezid'in akçalarında tek bir tarih (886/1481), yer almaktadır. Tahta geçtiği seneyi bildiren bu tarihte Amasya, Ankara, Bursa, Edirne, Gelibolu, Kastamonu, Konya, Kostantiniye, Kratova, Novar, Serez, Tire, Trabzon ve Üsküp darphanelerinde kestirilen akçalarının hepsi de kendi ve babası II. Mehmed'in adlarını; kendisinin "Sultân", babasının "Hân" unvanlarını; "Azze nasruhû" ibaresi ile darp yeri ve senesini taşımaktadırlar. II. Bayezid ayrıca, babası gibi, İstanbul'da 886 tarihi ile "On akçalık"lar da kestirtmiştir ki üzerlerinde babasının "On akçalık"larında kullandığı lakab, unvan ve niyaz ibarelerinin aynısı bulunmaktadır.
I. Selim'in akçaları esasında iki tiptir. Cülûs senesi olan 918 (1512) tarihini taşıyanlar Amasya, Âmid (Diyarbekir) Ankara, Bursa, Edirne, Gelibolu, Harbırt (Harput), Hizan, Kastamonu, Konya, Kostantiniye, Kratova, Mardin, Novar, Ruha (Urfa), Serez, Tire ve Üsküp darphanelerinde kestirilmişlerdir. Bu akçalarda kendisine ait "Sultân" ve Çaldıran Savaşı'ndan (920/1514) sonra kullandığı "Şâh" unvanları ile babasının "Hân" unvanı, kendisinin ve babası II. Bayezid'in isimleri mevcut olup; "Azze nasruhû" dua ibaresi ile darp yeri ve senesi vardır. İkinci tip akçaları ise muhtelif tarihlerde darp ettirdiği sikkelerdir. Harbırt ve Karahisar'da 920 (1514)'de; Âmid, el-Hısn (Hısnıkeyfâ), Lârende, Müküs (Bağçesaray) ve Zebid'de 922 (1516)'de; Hızan ve Musul'da 924 (1518)'te; Halep'de 922, 924 ve 925 (1519)'te kestirilmişlerdir. I. Selim'in ayrıca aslında İran menşeli olup bu ülkeye komşu Osmanlı şehirlerinde kestirilen ve adına "Şâhî" denilen sikkeyi, ilk defa Şemahi'de 918'de kestirttiği anlaşılmaktadır. Büyük çaptaki bu sikkelerde kendisinin "Sultân" ve "Şâh" unvanları ile kendi ve babasının adlarına ve "Azze nasruhû" dua ibaresine rastlanmaktadır.
I. Süleyman'ın 926 (1520) cülûs tarihini taşıyan akçaları, Amasya, Âmid, Ankara, Balya, Belgrat, Bursa (bazen Burusa), Canca (Gümüşhane), Cayniça, Dımaşk (Şam), Edirne, Halep, Harbırt, Kastamonu, Kayseriye, Koçayna, Konya, Kostantiniye, Kratova, Lârende, Maraş, Mardin, Modava, Müküs, Novar (bazen Novabrda), Ruha, Serez (bazen Siruz), Sidrekapsa, Srebrniçe, Tire, Trabzon, Üsküp'de darp edilmişlerdir. Bu akçaların üzerinde I. Süleyman'ın "Sultân", ilaveten bazen "Şâh"; babasının "Şâh" ve "Hân" unvanları ile genellikle "Azze nasruhû", nadir olarak da "Hullide mülkuhû" niyaz ibareleri bulunmaktadır. 929 (1523)'da Harbırt'da kestirttiği akçalarında yine kendisinin "Sultân" ve "Şâh"; babasının "Şâh" unvanları ile "Azze nasruhû" ibaresi yer aldığı gibi; 956 (1549), 958 (1551) tarihleriyle Bağdat'ta darp edilen akçalarında da "Sultânü'l-berreyni ve'l-bahreyni (İki karanın ve iki denizin sultanı)" lakabına rastlanmaktadır. I. Süleyman'ın ayrıca 930 (1524)'da İstanbul darphanesinde kestirttiği ve üzerlerinde kendisinin "Sultânü'l-berreyni ve'l-bahreyni, Hâdımü'l-Haremeyni'ş-şerîfeyn (İki karanın ve iki denizin sultanı, Mekke ve Medine'nin hizmet eri) " lakabının; kendisinin "Şâh"; babasının "Şâh" unvanlarının; "Azze nasruhû" niyaz ibaresinin bulunduğu "On akçalık" sikkeleri de vardır. I. Süleyman, muhtelif tarihlerde Âmid, Bağdat, Hille, Musul, Tebriz darphanelerinde "Şâhî"ler de darp ettirmiştir. Saltanat devrinde bu sikkeler "Süleymânî" adıyla anılmışlardır. Üzerlerinde "Dâribü'n-nadri sâhibü'l-'izzi ve'n-nasri fi'l-berri ve'l-bahr (Sikkeyi kestiren, karada ve denizde yücelik, kudret ve zafer sahibi)"; "Hâdimü'l-Haremeyni'ş-şerîfeyn"; "Sultânü'l-berreyni ve'l-bahreyni"; "es-Sultânü'l-berreyni ve'l-bahreyni el-Muzaffer (İki karada ve iki denizde zaferler kazanan sultan)"; "Sultânü'l-berri ve'l-bahr (Karanın ve denizin sultanı)"; "Sultânü'l-'âdil Ebû'l-Muzaffer (Zaferler sahibi, adaletle hükmeden sultan)"; "Sultânü'l-'âdili'l-kâmil, Ebû'l-lutf (Adalet, olgunluk, hoşgörü sahibi sultan)" "Sultânü'l-âdil (Adaletle hükmeden sultan)" lakabları; kendisinin "Sultân" ve "Şâh"; babasının "Şâh" unvanlarına; "Halleda'llâhu mülkehû ve sultânehu (Allâh mülkünü ve saltanatını devamlı kılsın)"; "Halleda'llâhu mülkehû ve sultânehû ve efâza ale'l-'âlemîn birrehû ve ihsânehû (Allâh mülkünü ve saltanatını devamlı kılsın ve âlemlere iyiliğini ve ihsanını bol bol versin)" ile "Azze nasruhû" dua ibarelerine yer verilmiştir. I. Süleyman'ın Osmanlıların Mısır'ı fethinden (923/1517) sonra kendi sikke sistemleri içine dahil ettikleri "Para" adlı sikkeleri de ilk defa olarak darp ettirdiği görülmektedir. Osmanlı kaynaklarında "Para" veya "Para-i Mısrî" diye anılan ve Batılıların "Medin" dedikleri bu sikkeyi I. Süleyman, yine muhtelif senelerde Âmid, Dımaşk, Halep, Maraş, Mardin, Mısır, Ruha darphanelerinde kestirtmiştir. Üzerlerinde kendisinin "Sultânü'l-'âdil", "Sultân" ve "Şâh"; babasına ait "Şâh" ve "Hân" unvanları ile "Azze nasruhû" dua ibaresi vardır.
II. Selim 'in Amasya, Ardanuç, Belgrat, Canca, Çayniça, Edirne, Hudeyde, Koçayna, Kratova, Novabrda, Ohri, Serez, Sidrekapsa, Srebrniçe, Tunus ve Üsküp'de kestirilmiş 974 (1566)'te tahta geçtiği seneyi bildiren bu akçalarında kendisinin "Sultân", bazen ilaveten Şah; babasının "Hân" ve "Şâh" unvanları; "Azze nasruhû" dua cümlesi bulunmaktadır. II. Selim de "Şâhî"lerini Âmid, Bağdat, Dımaşk ve Halep darphanelerinde kestirtmiştir. Devrinde bu sikkeler "Selîmî" adıyla anılmışlardır. Üzerlerinde kendisinin "Sultânü'l-berri ve'l-bahr" lakabına; "Hân" ve "Şâh" ile babasının "Sultân" ve "Şâh" unvanlarına; "Hullide mülkuhû"; "Halleda'llâhu mülkehû ve sultânehû"; "Hullide mülkuhû ve sultânuhû ve uyyide hilâfetuhû ve müddetuhû (Mülkü ve saltanatı devamlı olsun, hılafeti ve hılafet müddeti desteklensin, uzasın) "; "Azze nasruhû" dua ibarelerine rastlanmaktadır. II. Selim'in Mısır'dan başka Âmid ve Halep darphanelerinde bastırttığı "Para"ları da vardır. Bunlarda da kendisinin "Sultân", "Şâh" ve "Hân"; babası I. Süleyman'ın "Hân" ve "Şâh" unvanlarına; ayrıca "Azze nasruhû" niyaz ibaresine rastlanır.
III. Murad'ın akçalarının hepsi 982 (1574)'de tahta geçtiği tarihi taşımakta olup, Amasya, Âmid, Ankara, Balıkesir, Belgrat, Bursa, Canca, Cezayir, Çayniça, Dımaşk, Edirne, Erzurum, Filibe, Gence, Halep, İnegöl, Kastamonu, Koçayna, Konya, Kostantiniye, Kratova, Magnisa, Novabrda, Sakız, Selanik, Serez (bazen Siruz), Sidrekapsa, Sivas, Srebrniçe, Tire, Üsküp gibi Osmanlı ülkesinin çeşitli yerlerinde darp edilmişlerdir. Hepsinin üzerlerinde III. Murad'ın "Sultân"; babasının "Hân", çok nadiren "Şâh" unvanları ve "Azze nasruhû" dua ibaresi vardır. Yalnız Âmid'de kestirilen bir akçada bunlara ilaveten "Hullide mülkuhû" niyaz ibaresi bulunmaktadır. III. Murad, "Şâhî" darpına da devam etmiş, saltanatında "Pâdişâhî" olarak adlandırılan bu büyük çaptaki sikkeler, muhtelif tarihlerde Âmid, Bağdat, Canca, Dımaşk, Erzurum, Gence, Halep, Mısır, Musul, Nahçıvan, Revan, Şemahi, Trablusgarp'ta kestirilmişlerdir. Aslında iki tipten ibarettirler. Tuğralı -ki tuğrası "Sultân Murâdu'bnu Selîm Hân" şeklindedir- olanlarda "Hullide mülkuhû" niyaz ibaresi vardır. Tuğranın kullanılmadığı ikinci tipinde, kendisinin "Sultânü'l-berri ve'l-bahr"; "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni Hâdımü'l-Haremeyni (İki karanın sultanı ve iki denizin hakanı, Mekke ve Medine'nin hizmet eri)"; "Dâribü'n-nadri sâhibü'l-'izzi ve'n-nasri el-berri ve'l-bahr"; Hâk-nü'l Muzaffer (Zaferler kazanan hakan) lakablarına; kendisinin "Sultân", "Şâh", "Hân" ile babasının "Sultân", "Hân", "Şâh" unvanlarına, "Halleda'llâhu mülkehû ve sultânehû"; "Halleda'llâhu mülkehû ve eyyede saltanatehû (Allah mülkünü devamlı kılsın ve saltanatını desteklesin)"; "Halleda'llâhu ta'âlâ mülkehû ve sultânehû (Allâhu taâlâ mülkünü ve saltanatını devamlı kılsın)"; "Hullide mülkuhû ve sultânuhû ve uyyide hılâfetuhû ve müddetuhû"; "Hullide mülkuhû ve uyyide rıf'atuhû ve saltanatuhû (Mülkü daim olsun ve mertebesi ve saltanatı desteklensin)"; ve "Azze nasruhû" dua ibarelerine yer verilmiştir. III. Murad, "Para"larını Âmid, Canca, Halep ve Mısır'da kestirtmiş olup, bu sikkeleri de iki gruptur. "Sultân Murâdu'bnu Selîm Hân" şeklinde tuğralı ilk grupta "Hullide mülkuhû" ve "Azze nasruhû" niyaz ibareleri vardır. İkinci grupta ise kendisinin "Sultân", bazen de ilave olarak "Şâh" ve "Hân" unvanları ile babasının "Hân" unvanına; Sultânü'l-'âdil lakabına; "Azze nasruhû" ve "Hullide mülkuhû" dua ibarelerine rastlanmaktadır.
III. Mehmed'in 1003 (1595) cülûs tarihli akçalarının üzerlerinde kendisinin "Sultân", babasının "Hân" unvanları ile "Azze nasruhû" dua cümlesi olup, Âmid, Ankara, Belgrat, Bosna, Bursa (bazen Burusa), Canca, Dımaşk, Edirne, el-Aziziyye (Elazığ), Erzurum, Filibe, Halep, Hısn-ı keyfâ (Hasankeyf), İnegöl, Kastamonu, Kıbrıs, Konya, Kostantiniye, Kratova, Mısır, Novabrda, Ohri, Sakız, Selanik, Sidrekapsa, Siruz, Srebrniçe, Tire, Tokat, Üsküp ve Yenişehir'de darp edilmişlerdir. III. Mehmed'in Âmid (bazen Karaâmid), Bağdat, Canca, Erzurum, Gence, Halep, Nahçıvan, Tebriz ve Van'da kestirilmiş olan "Şahî"lerinin muhtelif varyantları vardır. Hepsi de tuğralı -ki tuğrası Sultân Mehmedu'bnu Murâd Hân şeklindedir- olan "Şâhî"lerin ilk grubunda "Azze nasruhû"; ikincisinde "Hullide mülkuhû"; üçüncüsünde "Halleda'llâhu mülkehû"; dördüncü grubunda da "Halleda'llâhu mülkehû ve sultânehû" dua ibarelerine rastlanmaktadır. Bu hükümdarın "Para"ları Mısır'da darp edilmişlerdir. Üzerlerinde kendisinin "Sultân" ve babasına ait "Hân" unvanları; "Azze nasruhû" niyaz ibaresi bulunmaktadır.
I. Ahmed'in 1012 (1603)'de tahta geçtiği sene ile darp ettirdiği akçaları birincisi tuğralı, ikincisi klasik tarzda olmak üzere iki tiptir. "Sultân Ahmedu'bnu Mehmed Hân" şeklinde tuğralı akçalarında "Hullide mülkuhû" ve "Halleda'llâhu mülkehû" ibareleri görülmektedir. Tuğrasız akçalarında ise I. Ahmed'in "Sultân"; babasının "Hân" unvanları ile "Azze nasruhû", nadiren de "Hullide mülkuhû" niyaz ibareleri yer almaktadır. I. Ahmed, bu akçalarını Âmid, Belgrat, Burusa, Canca, Dımaşk, Edirne, Erzurum, Filibe, Halep, Konya, Kostantiniye, Mısır, Novabrda, Siruz, Tokat ve Van darphanelerinde kestirtmiştir. Ayrıca Tunus'da darp edilmiş dörtgen şeklinde akçaları da vardır ki üzerlerinde "Yâ k-diye'l-hâcâti ve yâ kâfiye'l-mühimmât (Ey ihtiyacları yerine getiren ve ey mühim işlere gücü yeten )" ibaresi bulunmaktadır. I. Ahmed'in 1589'dan sonra yasaklanmış olmasına rağmen, zamanımıza kadar gelebilmiş Âmid (bazen Karaâmid), Canca, Erzurum, Halep, Tokat ve Van darphanelerinde kestirilmiş, tuğralı "Hullide mülkuhû"; "Halleda'llâhu mülkehû"; "Hullide mülkuhû ve uyyide devletuhû (Mülkü dâim olsun ve devleti desteklensin) ve "Azze nasruhû" dua cümlelerine rastlanan "Şâhî"lerinin yanı sıra; kendisinin "Sultân" ve babası III. Mehmed'in "Hân" unvanları ile "Azze nasruhû" dua ibaresine yer verilen Mısır'da kestirttiği "Para"ları da mevcuttur.
I. Mustafa'nın kısa süren ilk saltanatında (1026-27/1617-18), Âmid'de kestirttiği 1026 tarihli "Sultân Mustafa'bnu Mehmed ahî Ahmed" şeklinde ağabeyi I. Ahmed'in de adının geçtiği tuğrası ve "Halleda'llâhu mülkehû" dua ibaresi olan "Beşlik" denilen "Beş akçalık"larından başka gümüş sikkesi yoktur. İkinci saltanatında (1031-32/1622-23), darp ettirdiği 1031 tarihli akçaları Âmid, Belgrat, Bursa, Edirne, Kostantiniye, Mısır, Ohri, Tokat ve Yenişehir'de bastırılmışlardır. Üzerlerinde kendisinin "Sultân" babası III. Mehmed'in "Hân" unvanları ile "Azze nasruhû", nadiren de "Hullide mülkuhû" ibareleri vardır. I. Mustafa, yine 1031 tarihiyle kendisinin "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabını taşıyan ve "Onluk" denilen sikkelerini Canca, Edirne, Erzurum, Kostantiniye ve Yenişehir'de darp ettirmiştir. 1031 tarihli Âmid'de kestirttiği tuğralı "Beşlik"lerine "Halleda'llâhu mülkehû" dua ibaresini kazdırttığı gibi; tuğrasız olan yine aynı darphanede bastırttığı "Para"larında da "Hullide mülkuhû"; "Hullide mülkuhû ve sultânuhû" ve "Azze nasruhû" ibarelerine yer vermiştir. Mısır'da kestirttiği "Para"larında ise "Azze nasruhû" ibaresi bulunmaktadır.
II. Osman'ın 1027 (1618) cülûs tarihli akçaları Âmid, Belgrat, Burusa, Canca, Dımaşk, Edirne, Erzurum, Konya, Kostantiniye, Mısır, Novabrda, Siruz, Sofya, Tire, Tokat, Üsküp, Yenişehir ve Van darphanelerinde kestirilmişlerdir. Esasında akçaları iki tiptir. "Sultân Osmânu'bnu Ahmed Hân" şeklinde tuğralı olan ilk tipinde "Hullide mülkuhû" ibaresi; tuğrasız olan ikinci grupta da kendisinin "Sultân"; babasının "Hân" unvanları; "Halleda'llâhu mülkehû"; "Azze nasruhû" ve "Hullide mülkuhû" dua ibareleri vardır. II. Osman, "Osmânî" denilen "Onluk akçalar" da darp ettirmiş olup, kendisinin "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabının bulunduğu bu büyük çaptaki sikkeler, Canca, Edirne, Halep ve Kostantiniye'de kestirilmişlerdir. II. Osman'ın ayrıca Âmid, Bağdat, Canca ve Van darphanelerinde bastırttığı "Beşlik" diye adlandırılan tuğralı sikkeleri de vardır ki üzerlerinde "Halleda'llâhu mülkehû" ve "Hullide mülkuhû" ibarelerine rastlanır. Tuğrasız ve klasik tarzda Âmid'de kestirttiği "Para"larında hem "Hullide mülkuhû"; hem "Azze nasruhû" niyaz ibareleri olmakla beraber; Mısır'da darp ettirdiklerinde sadece "Azze nasruhû" ibaresi bulunmaktadır.
IV. Murad'ın tahta geçtiği tarihi (1032/1623) taşıyan akçaları Âmid, Belgrat, Burusa, Canca, Dımaşk, Edirne, Erzurum, Halep, Kıbrıs, Kostantiniye, Kratova, Mısır, Niğbolu, Novabrda, San'a, Saray, Selanik, Sidrekapsa, Sofya, Tire, Tokat, Üsküp, Revan ve Yenişehir'de darp edilmiş olup, aslında iki tiptir. Tuğralı -ki tuğrasında "Sultân Murâdu'bnu Ahmed Hân" ibaresi vardır- olanlarda "Hullide mülkuhû" ve "Azze nasruhû" dua ibareleri vardır. Tuğrasız ve klasik tarzdaki akçalarında da kendisinin "Sultân ve babasının "Hân" unvanlarına ilaveten, Mısır'da kestirilenler hariç, sadece "Azze nasruhû" ibaresine rastlanır. Mısır'da darp edilenlerde ise "Hullide mülkuhû" ve "Azze nasruhû" ibareleri her ikisi birlikte kullanılmıştır. IV. Murad'ın da Canca ve İstanbul darphanelerinde kestirttiği "Onluk akçaları"ı üzerinde "Sultanü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultânu'bnu's-Sultân" lakabının yer aldığı görülmektedir. Kendisi tuğralı "Beşlik akçalar" da darp ettirmiştir ki bunların Âmid, Canca, Kostantiniye'de kestirilenlerinin üzerlerinde "Hullide mülkuhû"; Dımaşk ve Halep'de darp edilenlerde ise "Azze nasruhû" ibaresi bulunur. Tokat'da bastırılan tuğrasız "Beşlik"lerde ise IV. Murad'ın "es-Sultanü'l-mu'azzam (Büyük sultan)" unvanının yanı sıra "Hullide mülkuhû" dua ibaresi vardır. Âmid'de kestirilen "Para"larında "Hullide mülkuhû"; Mısır'da darp edilenlerde ise "Azze nasruhû" niyaz cümleleri görülmektedir.
İbrahim'in akçaları üzerinde, tahta geçtiği 1049 (1640) tarihi vardır. Âmid, Dımaşk, Kostantiniye'de kestirilenlerde kendisinin "Sultân", babasının "Hân" unvanları ve "Azze nasruhû" ibaresi; Mısır'da darp edilenlerde aynı unvanlar ile "Hullide mülkuhû" niyaz ibaresi bulunmaktadır. Üzerlerinde kendisinin "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultânu'bnu's-Sultân" lakabı bulunan ve herbiri on akçaya eşit olmak üzere "İbrâhîm Şâhî" adıyla İstanbul'da bastırılan "Onluk akçalar"ı yanı sıra, Bağdat'ta kestirilen tuğralı "Beş akçalıkları" da vardır. Bu gümüş sikkelerin üzerlerine hakkedilen tuğralarda "Hân-ı İbrâhîm el-Muzafferu dâimâ" ibaresi bulunmaktadır ki "el-Muzafferu dâimâ (Sürekli zaferler kazanan)" yazısı daha sonraki padişahların tuğralarında da görülmektedir. İbrahim'in ayrıca Âmid, Bağdat ve Kostantiniye'de bastırttığı ve üzerlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresinin yer aldığı yine tuğralı "Beşlik akçalar"ı da mevcuttur. Mısır'da ve ilk defa olmak üzere İstanbul ve Dımaşk'da "Para" kestirtilmiş olup, akçalarına benzeyen bu sikkelerin üzerlerinde "Azze nasruhû" dua cümlesi vardır.
IV. Mehmed, akçalarını -ki üzerlerinde 1058 (1648)'de cülûs ettiği tarihe rastlanmaktadır- Âmid, Belgrat, Dımaşk, Halep ve Kostantiniye'de kestirtmiş olup, üzerlerinde kendisinin "Sultân" babasının "Hân" unvanları ile "Azze nasruhû", bazen de "Hullide mülkuhû" dua cümleleri bulunmaktadır. IV Mehmed'in İstanbul'da darp ettirdiği "Onluk"ları önceki padişahların "On akçalık" sikkelerinden çok daha ağır olup, yine üzerlerinde "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultânu'bnu's-Sultân" lakabı bulunmaktadır. "Beşlik"leri değişik şekillerdedir. Bağdat ve Dımaşk'da bastırılan tuğralı "Beşlik"lerinde "Hullide mülkuhû"; Halep'te kestirilen yine tuğralı "Beşlik"lerinde "Azze nasruhû" ibarelerine rastlanmaktadır. Bağdat'ta darp edilen tuğralı bir başka çeşidinde ise tuğrasında "el-Muzafferu dâimâ" ibaresi ve "Azze nasruhû" dua cümlesi vardır. Halep'de bastırılan tuğrasız ve kendisinin "Sultân", babası İbrahim'in "Hân" unvanı bulunan "Beşlik"lerinde de "Hullide mülkuhû" niyaz ibaresi bulunmaktadır. "Para"ları Mısır ve ilk defa olarak Trablusgarp'ta darp edilmişlerdir ve üzerlerinde "Azze nasruhû" ibaresi görülmektedir.
II. Süleyman'ın tahta geçtiği 1099 (1687) tarihiyle darp ettirdiği yalnız Kostantiniye baskılı akçaları vardır. Üzerlerinde kendisinin "Sultân"; babası İbrahim'in "Hân" unvanları ve "Azze nasruhû" niyaz ibaresi yer alır. Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk "Kuruş"lar II. Süleyman zamanında darp edilmişlerdir. Kuruş için Hollanda Zolatası örnek alınarak 1101 (1690)'de ilk Türk kuruşları tedavüle çıkarılmışlardır. İstanbul'da kestirilen bu kuruşların üzerlerinde II. Süleyman'ın "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultânu'bnu's-Sultân" lakabı ile "Dâme mülkuhû (Mülkü devamlı olsun)" dua cümlesi bulunmaktadır. Ayrıca yine bu şehirde kestirilmiş "Yarım Kuruş"ları da aynı ibareleri içermektedir.
II. Ahmed de yalnız İstanbul darphanesinde 1102 (1691) cülûs tarihiyle "Azze nasruhû" ibareli akçeler darp ettirmiştir. Bu padişahın da, büyük kardeşi gibi, yine 1102 tarihli "Kuruş" ve "Yarım Kuruş"ları vardır. Üzerlerinde II. Ahmed'in "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı ile "Dâme mülkuhû" dua ibaresine rastlanmaktadır. Bu büyük çaptaki sikkelerde "Hurûf-ı mukatta'a" diye adlandırılan bazı Arapça harf ve işaretlerin ilk defa olarak kullanıldığı görülmektedir. "Para"ları yalnız Mısır'da kestirilmiş olup, bunların üzerlerinde de "Azze nasruhû" ibaresi vardır.
II. Mustafa'nın akçalarına rastlanmamıştır. II. Süleyman devrinde darp edilmesine başlanan "Kuruş" ve "Yarım Kuruş"ların bastırılmasına devam edilmiş, bu sikkeler 1106 (1695)'da tahta geçtiği tarih ile İstanbul darphanesinden başka Edirne, Erzurum, İzmir'de de bastırılmışlardır. Hepsinin üzerlerinde II. Mustafa'nın "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı, "Dâme mülkuhû" ibaresi ve "Hurûf-ı mukatta'a" denilen bazı hususi harf ve işaretler vardır. Mısır'da bastırılan "Para"ları da aynı tarihi taşımakta olup, üzerlerinde "Azze nasruhû" ibaresi bulunmaktadır.
III. Ahmed, 1115 (1703) cülûs tarihli ve tuğralı -ki tuğrası, "Ahmedu'bnu Mehmed Hân el-Muzafferu dâimâ" şeklindedir- Kostantiniye'de kestirttiği akçalarının yanı sıra, aynı tarihle tuğrasız ve "Azze nasruhû" dua cümlesini içeren ikinci bir tip akça da bastırtmıştır. Bu ikinci tip akçaların Mısır'da kestirilenleri de vardır. III. Ahmed, İstanbul darphanesinde 1115 tarihiyle tuğralı "Kuruş"lar ile bunların aksamı olarak "Yirmilik"; "Onluk"; "Beşlik" denilen gümüş sikkeler de darp ettirmiştir. Kuruş ve bölümleri Revan, Tebriz, Tiflis ve Tunus'da da kestirilmişlerdir. Bunların hepsinin üzerlerinde III. Ahmed'in "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı ile özel harfler ve işaretler bulunmaktadır. III. Ahmed, ayrıca yine İstanbul'da "Kuruş"ların 2/3 ağırlığında olarak tuğrasız "Zolta" denilen "Otuzluk" gümüş sikkeler de kestirtmiştir. Bunların üzerlerinde de bu hükümdarın bilinen lakabı ile yine özel harflere ve "Dâme mülkuhû" dua ibaresine rastlanır. Zoltaların yarımlıkları da olup, aynı ibareleri içermektedir. III. Ahmed kuruşun kırkta biri olmak üzere İstanbul'da "Para"lar da bastırtmış olup, bunlar iki çeşittir. Her iki tip de tuğralı olmakla beraber, darp yeri olarak birincisinde "Kostantiniye"; ikincisinde "İslâmbol" yazılıdır. Ayrıca Mısır'da kestirttiği hem tuğralı, hem de "Azze nasruhû" ibareli tuğrasız "Para"ları da vardır.
I. Mahmud'un tahta geçtiği 1143 (1730) tarihiyle darp ettirdiği tuğralı -ki tuğrası, "Hân-ı Mahmûdu'bnu Mustafa el- Muzafferu dâimâ" şeklindedir- akçaları yalnız İstanbul'da kestirilmişlerdir. Bu padişah da tuğralı "Kuruş" ve aksamı olan "Yirmilik", "Onluk" ve "Beşlik"ler darpına devam etmiş ve bu gümüş sikkelerini yine aynı tarih ile Gümüşhane, Gence, İstanbul, Kars ve Tiflis darphanelerinde de kestirtmiştir. Bunların üzerlerinde de I. Mahmud'un "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı ile özel bazı harfler bulunmaktadır. İstanbul darphanesinde kestirilen "Kuruş", "Yirmilik" ve "Onluk"lar "Kostantiniye" baskılı olduğu halde, "Beşlik"lerinde hem "İslâmbol" hem de "Kostantiniye" darp mahalline rastlanmaktadır. Tunus'da kestirttiği "Beşlik"lerinde ise kendisinin aynı lakabı mevcut bulunmakla beraber, tuğrası yoktur. Ancak "Azze nasruhû" dua cümlesi yer almaktadır. Ayrıca 1143 tarihli Mısır ve Konstaniye baskılı tuğralı; 1151 (1738), 1152 (1739), 1164 (1750-51) ve 1167 (1753-54) tarihli Tunus'da darp edilmiş tuğrasız "Para"ları da vardır.
III. Osman'ın 1168 (1754) cülûs tarihi taşıyan tuğralı -ki tuğrası, "Osmân Hânu'bnu Mustafa el-Muzafferu dâimâ" tarzındadır- akçaları yalnız İstanbul'da darp edilmişlerdir. Yine aynı tarihle kestirilen "Kuruş" ve bunun bölümleri olan "Yirmilik", "Onluk" ve "Beşlik" gümüşleri de sadece bu şehirde bastırılmışlardır. Tuğralı olan bu sikkelerin üzerlerinde de III. Osman'ın "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı ile bazı harfler görülmektedir. Ayrıca Kostantiniye ve Mısır darp yerlerini taşıyan tuğralı "Para"ları da bulunmaktadır.
III. Mustafa, 19 Rebiülahır 1174 (28 Kasım 1760) tarihli fermanıyla sikkelerde "Kostantiniye" isminin kaldırılarak yerine "İslâmbol'un" konulmasına karar vermiş, ayrıca yeni bir usul tatbik ederek, altın sikkelerinde olduğu gibi, tahta geçtiği tarihten sonra hangi senede sikke kestirtti ise bunu gümüş paraları üzerine koydurtmuştur. Bu usul, Osmanlı sikkelerinde devletin yıkılışına kadar geçerli olmuştur. Ancak III. Mustafa'nın bazen de doğrudan doğruya sikkeyi kestirttiği senenin tarihini gümüşleri üzerine kazdırttığı da görülmektedir. Akçeleri tuğralı -ki tuğrası, "Mustafa Hânu'bnu Ahmed el-Muzafferu dâimâ" tarzındadır- ve tuğrasız -ki kendisinin "Sultân" babasının "Hân" unvanı bulunmaktadır- olarak yalnız İstanbul'da darp edilmişlerdir. III. Mustafa'nın zamanında da yine aynı şehirde tuğralı -ki burada birinci çeşit tuğrasına ilaveten, "Mustafa'bnu Ahmed el-Muzafferu dâimâ" şeklinde tuğrasına da rastlanır- "Kuruş", "Yirmilik"; "Onluk" ve "Beşlik"ler kestirilmiş; kendisinin "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabının ve "Dâme mülkuhû" dua ibaresinin yer aldığı "Otuzluk" denilen "Zolta" ve "Yarım Zolta"larının yanı sıra, ilk defa olarak yine aynı ibarelerin bulunduğu "Altmış Para"lık" denilen "Çifte Zolta"lar da darp ettirmiştir. Bu hükümdarın "Para"ları ise tuğralı olup, İstanbul ve Mısır'da kestirilmişlerdir. Ayrıca 1183 (1769-70) tarihiyle Tunus'da tuğrasız "Kuruş"; yine aynı tarihte Mısır'da tuğralı "Beşlik" bastırttığı da bilinmektedir.
I. Abdülhamid, tuğralı akçalarını 1187 (1774) cülûs tarihiyle yalnız İstanbul darphanesinde kestirtmiştir. Kendisinin saltanat devrinde de aynı tarihli birincisi "Hân-ı Abdülhamîdi'bnu Ahmed el-Muzafferu dâimâ"; ikincisi "Abdülhamîd Hânu'bnu Ahmed el-Muzafferu dâimâ" şeklindeki her iki tuğrası ve kendisinin "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabının kullanıldığı Kostantiniye baskılı "Kuruş" ve onun "Yirmilik", "Onluk", "Beşlik" bölümlerinin darp edilmesine devam edilmiştir. "Kuruş"un aksamı Cezayir, Trablusgarp ve Tunus'da da kestirilmiştir.
Ayrıca ilk defa olarak "İkilik" namıyla yine İstanbul'da, tuğralı "Çifte Kuruş"lar da bastırılmıştır. Bilinen lakabı ile "Dâme mülkuhû" ibaresinin yer aldığı yine 1187 tarihli "Çifte Zolta (Altmışlık)"lar ile "Zolta"lar da darp ettiren I. Abdulhamid'in hem Kostantiniye, hem Mısır baskılı tuğralı "Para"ları da mevcuttur.
III. Selim'in İstanbul'da darp ettirdiği sikkelerinde, "Kostantiniye" yerine, "İslâmbol" isminin kullanılmasını tercih ettiği görülmektedir. Tuğralı -ki tuğrasında, "Selîm Hânu'bnu Mustafa el-Muzafferu dâimâ" yazılıdır- akçaları 1203 (1789) tarihiyle -ki bu tarih tahta geçtiği seneyi belirtir- yalnız bu darphanede kestirilmişlerdir. Devrinde tuğralı "Kuruş"lar ile bunun "Yirmilik"; "Onluk", "Beşlik" bölümleri İstanbul, Mısır ve Trablusgarp'ta darp edilmişlerdir. Cezayir'de bastırılan "Onluk" ve "Beşlik"leri tuğrasız olup, üzerlerinde "Azze nasruhû" ibaresine rastlanır. III. Selim ilk defa olarak "İkibuçuk kuruş"a eşit "Yüzlük" adıyla İstanbul ve Trablusgarp'ta yeni bir sikke tedavüle çıkartmıştır ki üzerlerinde tuğrası ile birlikte "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni
es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı vardır. Saltanatında İstanbul ve Trablusgarp darphanelerinde tuğralı "İkilik=Çifte kuruş"ların darbına devam edilmiş, sadece İstanbul'da olmak üzere adı geçen lakabı ile "Dâme mülkuhû" dua ibaresinin bulunduğu "Çifte Zolta"lar da kestirilmiştir. Hem Mısır, hem de İstanbul'da bastırılmış tuğralı "Para"ları da mevcuttur.
IV. Mustafa, sikkelerini cülûs tarihi ile (1222/1807), Mısır ve İstanbul'da kestirtmiştir. III. Selim'in sikkelerine kazdırttığı "İslâmbol" ibaresinin yerine, İstanbul darphanesinde bastırdıklarında, "Kostantiniye" isminin yer aldığı görülmektedir. Tuğralı -ki tuğrasında, "Mustafa Hânu'bnu Abdülhamîd el-Muzafferu dâimâ" ibaresi vardır- akçalarını yalnız Mısır'da tedavüle çıkartmıştır. Belirtilen tarihte, Kostantiniye baskılı olarak darp ettirdiği "Yüzlük", "Kuruş", "Onluk"; ve "Beşlik"lerinde tuğrası ve kendisinin "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı bulunmaktadır. "Altmışlık" denilen "Çifte Zolta"larında bilinen lakabına ve "Dâme mülkuhû" dua ibaresine rastlanır. "Para"ları tuğralı olup, İstanbul'da kestirilmişlerdir.
II. Mahmud'un gümüş paralarına gelince: Cülûsundan (1223/1808) itibaren İstanbul'da çok çeşitli sikkeler darp ettirilmiştir. Kestirttiği tuğralı -ki kendisinin tuğrasında, "Hân-ı Mahmûdu'bnu Abdülhamîd el-Muzafferu dâimâ" ibaresi vardır- akçaları artık ehemmiyetini tamamen kaybettiğinden 1234 (1818) senesinden sonra bastırılması durdurulmuştur. II. Mahmud'un bu şehirde tedavüle çıkarttığı tuğralı "Para"ları üzerinde gül motifi bulunmaktadır. Tahta geçmesinin hemen akabinde "Yüzlük (İkibuçük kuruşluk)"; "Kuruş (Kırk paralık)"; "Yirmilik (Yirmi paralık)"; "Onluk (On paralık)" ve "Beşlik (Beş paralık) "ler kestirten II. Mahmud'un tuğralı bu sikkelerinin hepsinin üzerlerinde gül motifi ile onun "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı bulunmaktadır. Ayrıca yine tuğralı "İkilik (İki kuruşluk/Seksen paralık)" sikkeler de darp ettirmiştir. II. Mahmud'un cülûsundan sonra üzerlerinde aynı lakabı ile "Dâme mülkuhû" dua ibaresinin yer aldığı "Çifte Zolta (Altmış paralık)" ve Zolta (Otuz paralık)"lar da kestirttiği görülmektedir. 1225 (1810) yılında harp masraflarını karşılamak için "Cihâdiye" adıyla tuğralı "Beş kuruşluk"lar ile bölümleri olan "Yarım Cihâdiye (Yüzlük)" ve "Ellilik"ler de bastırılmıştır. II. Mahmud, 1236 (1820)'da üzerlerinde çifte lâle motifinin yer aldığı tuğralı "Cedid İkilik"ler ile yeni "Kuruş"lar darp ettirdiği gibi; 1239 (1823)'da yeniden "Çifte Zolta" ve "Zolta"lar da tedavüle çıkarttırmıştır ki bunların üzerlerinde de bilinen lakabı ve "Dâme mülkuhû" ibaresi vardır. 1245 (1829)'te gümüş ve bakırın karışımından tuğralı ve II. Mahmud'un "Adlî" mahlasının yer aldığı "Cedid Beşlik"ler ve aksamı olan "Yüzlük (İkibuçuk kuruşluk)"; "Kuruş"; "Yirmi paralık" ve "On Paralık"lar kestirilmiş; bu sikkelerin ikinci tertibi 1248 (1832)'de ayarı daha da düşürülerek bastırılmış ve öncekilerden ayırt edilebilmesi için sikkenin her iki yüzündeki kurdelenin altına nokta konulmuştur. Nihayet 1249 (1833)'da tuğralı ve yine "Adlî" mahlaslı "Altılık (Altı kuruşluk) "; "Üçlük (Üç kuruşluk)" ve "Altmışlık (Altmış paralık)" yeni sikkeler de tedavüle çıkarılmıştır. II. Mahmud, Bağdat'ta 1235 (1819) yılından başlamak üzere üç sene zarfında tuğralı "Kuruş"; "Yirmi para" ve "On para"lar bastırtmış; 1237 (1821) yılında ise yapılan değişikle tuğralı ve üzerinde kendisinin lakabı ile gül motifinin bulunduğu yeni "Kuruş" ve aksamı tedavüle çıkarılmıştır.
Yine 1237 senesinde üzerlerinde bu padişahın lakabı ile "Dâme mülkuhû" ibaresinin yer aldığı "Zolta" ve "Yarım Zolta"lar darp edilmiştir. 1243 (1827) yılında ise yeni nakışları ile "Kuruş" ve "Yirmi para"lar; 1248 (1832) yılında da, İstanbul'dakiler gibi tuğralı ve gül motifli, "Cedid Beşlik"ler kestirilmiştir. Cezayir de muntazam para darp edilen Osmanlı ülkelerinden birisidir. Burada 1236 (1820)'dan başlamak üzere "Bucu (Riyal)"; 1237'den itibaren de "Zevc (Çifte) Bucu" denilen sikkeler tedavüle çıkarılmışlardır. Bunların üzerlerinde II. Mahmud'un "Sultânü'l berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni" lakabı ile "Azze nasruhû" dua ibaresi vardır. Ayrıca "Batlaka (Riyal Dirhem)" ile "Rebi'a (Çeyrek)"; "Sümn Bucu (1/8 Riyal)" denilen sikkeler de kestirilmiştir ki hepsinde de "Azze nasruhû" ibaresine rastlanmaktadır. II. Mahmud'un saltanatının ilk yıllarında Mısır'da tuğralı "Kuruş" ve aksamı olan "Yirmi para"; "On para" ve "Beş para"lıklar darp edilmiştir. Ayrıca yine tuğralı "Para"lar da kestirilmiş bulunmaktadır. Mısır'da gümüş paralardaki ilk ıslahat II. Mahmud'un 21. cülûs yılında (1244/1828) yapılmış ve üç değerde tuğralı ve gül motifli "Kuruş", "Yirmi para" ve "On Para"lık sikkeler darp edilmiştir. Yine cülûsun 28. senesinde (1250/1834), yeniden bir tashih yapılarak yeni "Kuruş"; "Yirmi para" ve "On para"lıklar tedavüle çıkarılmıştır. Bu sikkeler de tuğralı olup, üzerlerinde II. Mahmud'un "Adlî" mahlası vardır. 1251 (1835) yılında ise esaslı bir para reformuna gidilerek altı değerde "Yirmi kuruş"; "On kuruş" "Beş kuruş", "Bir kuruş"; "Yirmi para" ve "On para"lık sikkeler modern tarzda kestirilmişlerdir. Bunlarda da tuğranın sağında "Adlî" mahlasının yer aldığı görülmektedir.
Trablusgarp'ta kestirilen sikkeler karışık ve çok çeşitlidir. İlk yıllarında tuğralı "Kuruş"; "Yirmi para"; "On para" ve "Beş para"lık sikkeler darp edilmiştir. Bilhassa 1242 (1826)'den itibaren yeni tarzda tuğralı ve bu padişahın "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l bahreyni" lakabının yer aldığı ve çok muhtelif "Elli para", "Kuruş (Kırk para) ", "Otuz para"; "Yirmi para" ve "On para"lıklar tedavüle çıkarılmıştır. Üzerlerinde "Azze nasruhû" ve bazen de "Dâme mülkuhû" dua ibarelerine; gül, lâle, ay, yıldız ve ay-yıldız motiflerine rastlanmaktadır. Tunus'daki sikkeler ise yedi değerde, "Çifte kuruş"; "Kuruş"; "Yarım kuruş (Yirmi para)", "Çeyrek kuruş (On para) "; "Harube"; "Akça" ve "Burbens" üzerinden tedavüle çıkarılmışlardır. Adı geçen sikkelerin hepsinin üzerinde darp edildikleri yıllar, Hicri olarak verilmiştir. "Çifte kuruş"ların üzerinde II. Mahmud'un lakabı, "Dâme mülkuhû" ve "Azze nasruhû" dua ibareleri vardır. "Kuruş"; "Yarım kuruş" ve "Çeyrek kuruş"larında da aynı lakabı ile "Azze nasruhû" ibaresi görülmektedir. "Harube"lerinde II. Mahmud'un sadece ismi ve darp senesi bulunmaktadır. Kare şeklindeki "Akça"larında yine adına ve kesim yılına rastlanmaktadır. Dikdörtgen şeklindeki "Burbens"lerinde ise padişahın adı ve "Hân" unvanı ile darp senesi, bazen de "Azze nasruhû" ibaresi vardır.
Abdülmecid, padişah olduktan (1255/1839) sonraki ilk yıllarında İstanbul'da "Altılık (Altı kuruş)"; "Üçlük (Üç kuruş)"; "Altmış paralık (1 1/2 kuruş)"; "Yirmi paralık"; "On paralık" ve "Bir paralık" sikkeler darp ettirtmiş olup, hepsinde de tuğranın -ki tuğrası, Hân-ı Abdülmecîdi'bnu Mahmûd el-Muzafferu dâimâ" şeklindedir- sağında dal motifi bulunmaktadır. 26 Safer 1256 (29 Nisan 1840) tarihli fermanla "Tashih-i sikke"ye karar verilerek İngiltere'de Londra'dan getirilen makinelerle İstanbul darphanesi ıslah edilmiş ve "Mecidiye (Yirmi kuruş)"; "Yarım Mecidiye (On kuruş)"; "Çeyrek Mecidiye (Beş kuruş)"; "İkilik (İki kuruş)"; "Bir kuruş" ve "Yirmi para"lık sikkeler darp edilmiştir. "Mecidiye"; "Yarım Mecidiye" ve "Çeyrek Mecidiye"lerin hepsinin bir yüzünde tuğra, diğer yüzünde "Azze nasruhû" ibaresi vardır. Her iki yüzünde de devren uçları birbirine değen onikişer ay ve bunların önünde aynı miktar yıldız motifleri yer almakta, ayların dışında ve uçların birbirine birleştiği noktalarda da oniki adet papatya motifi bulunmaktadır. "İki kuruş" ve "Bir kuruş"ların tuğra ve yazılarının etrafı oniki adet yıldız ile çevrilmiştir. "Yirmi para"ların ise tuğra ve ibareleri karşılıklı defne dalları içindedir. Altı değerde darp edilen bu sikkelerin hepsinde de tuğranın sağında gül motifi mevcuttur. Mısır'da culüsundan itibaren muntazaman para kestirilmiştir. Bunlar "20 kuruş"; "10 kuruş"; "5 kuruş", "1 kuruş" ve "20 para"lık sikkeler olup, hepsinde tuğra ve sağ taraflarında dal motifi görülmektedir. Özellikleri üzerlerinde değerlerinin yazılı olmasıdır. Tunus'da muhtelif devrelerde sikkeler kestirilmiştir. 1. devrede (1255*1262/1839-1846) kestirilen "Kuruş", "Yarım (1/2) kuruş" ve "Çeyrek (1/4) kuruş"ların üzerlerinde Abdülmecid'in lakabı olan "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni" ibaresi ile "Azze nasruhû" dua ibaresi vardır. 2. devrede (1263-1272/1847-1855) Tunus Beyi Ahmed Bey'in yaptığı para reformundan sonra bastırılan "5 Riyal (5 kuruş)"lik iki değişik kalıptaki sikkelerde ve "2 Riyal" değerindeki paralarda padişahın adı ile "Hân" ve "Sultân" unvanları bulunmaktadır. 3. devrede 11 Safer 1272 (23 Ekim 1855) Kararnamesi'ne uygun olarak darp edilen "5 Riyal"; "4 Riyal"; "3 Riyal"; "2 Riyal"; "1 Riyal" değerindeki sikkelerde Abdülmecid'in adı ve "Hân" unvanının yanı sıra Tunus Beyi Muhammed Bey'in adına da rastlanmaktadır. Ayrıca ilk defa olarak Abdülmecid'in "es-Sultânü'l-G-zî" unvanına da yer verilmiştir. 4. devrede 6 Şaban 1274 (22 Mart 1858) Kararnamesi'ne göre bastırılan "5 Riyal"; "1 Riyal"; "8 Harube (1/2 Riyal)"; "4 Harube (1/4 Riyal)"; "Harube (1/8 Riyal)" gümüş sikkeler, ibareleri bakımından 3. devrede kestirilenler ile tamamen aynı, fakat kalın karakterli harflerle kazdırılmış sikkelerdir.
Abdülaziz, tahta geçmesini (1277/1861) müteakib İstanbul'da, altı değerde, "20 kuruş"; "10 kuruş"; "5 kuruş"; "2 kuruş", "1 kuruş" ve "20 para"lık sikkeler darp ettirmiştir. Tuğralı -ki tuğrası, "Hân-ı Abdülazîzi'bnu Mahmûd el-Muzafferu dâimâ" tarzındadır- olan bütün bu paraların üzerindeki ay, yıldız ve papatya motifleri ile "Yirmi para"larda görülen defne dalları, aynen Mecidiye ve aksamındaki gibidir. "Azze nasruhû" ibaresi yine hepsinde yer almakta olup, ancak tuğranın sağında herhangi bir motife rastlanmamaktadır. Abdülaziz cülûsunun ilk yılında 15-20 Nisan 1862 tarihinde Bursa'ya bir seyahat yapmış ve bu münasebetle "5 kuruş"; "2 kuruş"; "1 kuruş" değerinde sikkeler kestirtmiştir. Ancak bunların İstanbul darphanesinde bastırıldıkları bilinmektedir. Abdülaziz tahta geçmesinden sonra Mısır'da da "20; 10; 5; 2; 1 kuruş"; "20 para" ve "10 para"lık madeni paraları tedavüle çıkartmış, daha sonra bu seriye "2 1/2 kuruş"lar da ilave edilmiştir. Abdülaziz'in tuğralı olan bütün paralarının hepsinde tuğranın sağ tarafı boş olmasına rağmen, Mısır'da kestirttiği adı geçen sikkelerinin sağ taraflarında gül motifine yer verilmiştir. Tuğraların alt tarafında ise değerlerini bildiren Arabî rakamlara rastlanmaktadır. 1281 (1864) yılında Paris'de Mısır adına "10 kuruş"; "5 kuruş" ve "2 1/2 kuruş"luk paralar kestirilmiştir. Bunların değerleri üzerinde Arabî rakam ile belirtilmiştir. Tuğraların sağ tarafında herhangi bir motif yoktur. Abdülaziz 1279 (1863)'da Tunus darphanesinde "2 Riyal" ve "1 Riyal"lik paralar kestirttiği gibi; 1281 (1864)'de de Paris darphanesinde "5 Riyal"; "4 Riyal"; "3 Riyal"; "2 Riyal"; "1 Riyal"; ve "1/2 Riyal (8 Harube) " kıymetinde medeni sikkeler de darp ettirmiştir. Bu her iki tertib sikkelerin üzerlerinde de Abdülaziz'in "Sultân" ve "Hân" unvanları; Tunus Beyi Muhammed Sâdık'ın ismi bulunmaktadır. Ayrıca Kaşgar Hanı Yakup Han'ın Osmanlı Devleti'nin tabiyetini kabul etmesi dolayısıyla Kaşgar'da 1290 (1873) yılından başlayarak 1294 (1877) yılı dahil olmak üzere Abdülaziz namına kestirttiği "Tenge"leri de vardır.
V. Murad'ın 1293 (1876) cülus tarihiyle İstanbul'da darp edilmiş "20 kuruş"; "5 kuruş" ve "1 kuruş"luk sikkeleri bulunmaktadır. Tuğrası "Hân-ı Mehmed Murâdu'bnu Abdülmecîd el-Muzafferu dâimâ" şeklinde olup, tuğranın sağ üst köşesi boştur. Hepsinde "Azze nasruhû" dua ibaresine rastlanır. Sikkelerinin nakışları aynen Mecidiye ve aksamı gibidir. Mısır'da darp ettirdiği "1 kuruş"; Tunus'da kestirttiği "4 Riyal" lik gümüş sikkeleri de vardır.
II. Abdülhamid, 10 Şaban 1293 (31 Ağustos 1876)'te tahta geçtiğinde, İstanbul darphanesinde "20 kuruş"; "10 kuruş"; "5 kuruş"; "2 kuruş"; "1 kuruş" ve "20 para" olmak üzere altı değerde gümüş sikkeler kestirtmiştir. Kendisinin İstanbul'da darp edilmiş madeni paralarında ilk yıllarda tuğranın -ki tuğrası Hân-ı Abdülhamîdi'bnu Abdülmecîd el-Muzafferu dâimâ" tarzındadır- sağında bir gül dalı mevcuttur. Ancak cülûsun 6. yılı sonlarından itibaren bu gül dalı paralarından kaldırılmış, yerine kendisinin "el-Gâzî" unvanı konulmuştur. Bu sikkelerin motifleri de babasının Mecidiyeleri ve bölümlerinin aynıdır. Bunlarda da "Azze nasruhû" dua ibaresi bulunmaktadır. II. Abdülhamid'in ilk on yıllık saltanatı sürecince eski Osmanlı tipi paraların Mısır'da da darp edildikleri görülmektedir. Bunlar "20 kuruş"; "10 kuruş"; "5 kuruş"; "2 1/2 kuruş" "1 kuruş"; "20 para" ve "10 para"lık madeni paralardır. Bunlar İstanbul darphanesinde bastırılan paralar tarzındadır. 7 Safer 1303 (15 Kasım 1885) tarihiyle Mısır'da para reformu yapılmasına karar verilmiş ve "20 kuruş"; "10 kuruş"; "5 kuruş"; "2 kuruş"; "1 kuruş"; "20 para"; "10 para"lık gümüş sikkeler tedavüle çıkarılmışlardır. Bunlar değişik Avrupa darhanelerinde bastırılmışlardır. Bu sikkelerin tuğralarının sağında gül motifi vardır. Değerleri tuğranın altında Arabî rakamlar ile belirtilmiştir. Tunus'da 1293 (1876) ve 1294 (1877) tarihli sikkelerde II. Abdülhamid'in "es-Sultan" ve "Hân" unvanları ile Tunus Beyi Muhammed Sâdık'ın adı görülmekte olup, 1294 yılında II. Abdülhamid'in "Gâzî" unvanını almasıyla "es-Sultânü'l-Gâzî Abdülhamîd Hân" ibaresi ve yine Tunus Beyinin ismi kazdırılmıştır. Tunus'da kestirilen bu tuğrasız sikkeler "4 Riyal"; "2 Riyal"; "1 Riyal"; "1/2 Riyal=8 Harube" değerinde idiler. Bu paraların darpına Tunus'da Osmanlı hakimiyetinin son bulduğu 1298 yılına kadar devam edilmiştir.
V. Mehmed'in (Reşâd) cülûsunu (1327/1909) müteakip İstanbul'da darp ettirdiği gümüş sikkeler dört değerde, "10 kuruş", "5 kuruş"; "2 kuruş" ve "1 kuruş"tur. Bunlardan "1 kuruş"luklar cülûsun 4. yılından sonra kestirilmemişlerdir. Adı geçen paraların tuğralarında "Hân-ı Mehmedu'bnu Abdülmecîd el-Muzafferu dâimâ" ibaresi kazdırılmış olup, tuğranın içinde bulunmayan "Reşâd" kelimesi tuğranın sağındaki boşlukta yer almıştır. Ancak cülûsun 7. senesine kadar üç değerde ve her sene çıkan gümüş sikkelerde bu senenin sonlarına doğru değişiklik yapılarak tuğraların sağ tarafında yer alan "Reşâd" kelimesi kaldırılmış, yerine 1915'te Çanakkale Savaşı'nın kazanılmasından sonra Şeyhülislâm Hayri Efendi'nin fetvası üzerine padişahın almış olduğu "el-G-zî" unvanı bu paralara konulmuştur. Hepsinde "Azze nasruhû" dua ibaresi vardır. Motifler, babası Abdülmecid'in "Yarım Mecidiye"; "Çeyrek Mecidiye", "2 kuruş" ve "1 kuruş"larının aynıdır. V. Mehmed Reşâd, cülûsunun ilk yılında ecdadının kabirlerini ziyaret maksadıyla Bursa'ya gitmiş ve bu vesileyle iki değerde "5 kuruş" ve "2 kuruş"luk sikkeler bastırtmıştır. Tahta geçmesinin 2. yılında bu defa Edirne seyahati dolayısıyla "10 kuruş"; "5 kuruş"; "2 kuruş"luk sikkeler kestirtmiştir. Cülûsunun 3. yılında ise Makedonya'ya Selanik, Manastır ve Kosova'ya bir seyahat yapmış ve bu vesileyle her bir şehir için üç değerde "10 kuruş"; "5 kuruş" ve "2 kuruş"larını darp ettirmiştir. V. Mehmed'in bütün bu seyahatleri dolayısıyla kestirttiği sikkeler, darp yerleri hariç, yazı ve motifleri bakımından İstanbul darphanesindeki paralarının tamamen aynıdır. Mısır, I. Dünya Harbi'nin başlamasından sonra 18 Aralık 1914'te İngilizler tarafından işgal edilerek Osmanlı hakimiyetinden çıktığı için V. Mehmed, burada sikke darp ettiren sonuncu Osmanlı padişahı olmuştur. Mısır'da kestirilen sikkeler, İngiltere'de Birmingham'da Heaton Darphanesi'nde bastırılmışlardır. Bunlar beş değerde; "20 kuruş"; "10 kuruş","5 kuruş", "2 kuruş", "1 kuruş"luk madenî paralar olup, V. Mehmed'in saltanatının 2, 3, 4 ve 6. yıllarına aittirler. Şekil bakımından II. Abdülhamid'in son dönem paralarının aynıdırlar.
Osmanlıların son padişahı olan VI. Mehmed'in (Vahidüddin) tuğralı -ki tuğrasında "Hân-ı Mehmed Vahidüddîni'bnu Abdülmecîd el-Muzafferu dâimâ" ibaresi bulunmaktadır- gümüş paraları, İstanbul darphanesinde bastırılmışlardır. Tuğrasının sağ tarafı boş bırakılmıştır. Kendisi tahta geçmesini (1336/1918) müteakip dört değerde; "20 kuruş", "10 kuruş", "5 kuruş" ve "2 kuruş"luk sikkeler darp ettirmi
Osmanlı Sikkeleri / Prof. Dr. Şevki Nezihi Aykut
1. Gümüş Paralar
Osmanlı Devleti'nin ilk gümüş parası, "Akça" denilen ve saf gümüşten darp edilen sikkedir. Devletin kurucusu olan Osman Bey'in Karacahisar'ın 1291'de zaptı dolayısıyla akça kestirtmiş olduğu bugün kaynakların ifadesinden anlaşılmış bulunmaktadır. Şimdiye kadar, Osman Gazi'ye ait iki tip akça görülmüştür. Bu akçalardan birincisinin Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunduğu söylenmekte olup, ön yüzü silik olduğundan hiç okunamamaktadır. Arka yüzünde kendi adı ve babası Ertuğrul'un ismi ile birlikte dedesinin ismi "Gündüzalpı" da geçmektedir. Bozukça olan yazılar birbiriyle birleşen beş yayın (kavisin) bir daire teşkil ettiği şeklin içine yerleştirilmiş bulunmaktadır. Bu akça, Osman Bey'in dedesinin adını tayin eden ve tarihe ışık tutan çok önemli bir sikkedir. İstanbul Arkeoloji Müzelerinde bulunan ikinci akçanın her iki yüzündeki ibareler birbirinin aynı, ancak yazı karakterleri birbirlerinden farklıdır. Kendi ve babası Ertuğrul'un adlarının yanı sıra "Ebbedehu'llâh (Allâh onu ebedi kılsın)" dua ibaresine yer verilmiştir. Son zamanlarda bu sikkenin sahte olduğu iddiaları vardır.
Orhan Gazi'nin akçaları esas itibarıyla dört gruba ayrılır. Birinci grup Orhan ve babası Osman Gazi'nin isimlerinin açık olarak yazıldığı, Bursa'da darp edilmiş sikkelerdir. Bunlardan şimdiye kadar üç tip akça görülmüştür. Özel bir koleksiyonda bulunan ilki, İlhanlı sikkeleri tarzında ve tarihsizdir. Ön yüzünde bir kare içinde Kelime-i tevhîd (Lâilâhe illa'llâh Muhammedun Resûlu'llâh=Allah'dan başka İlâh yoktur, Muhammed onun resûlüdür, elçisidir) ve etrafında Hulefâ-yı Râşidîn denilen ilk İslâm halifelerinin isimleri Ebubekir, Ömer, Osman, Ali yazılmıştır. Arka yüzünde en yukarıda Dîvânî rakamla UU =3 görülmektedir ki bu, akçanın Orhan Bey'in hükümdar olduğu tarihten üç sene sonra kestirildiğine delalet etmektedir. Sonra kendi ve babasının adları ile en altta sikkenin bastırıldığı yer "Bursa" ile dört tarafta da yalnız dördüncü İslâm halifesi Ali'nin adı dört kere zikredilmiş bulunmaktadır. İkincisi Bursa Türk-İslâm Eserleri Müzesi'nde yer alan, yine Bursa'da darp edilmiş olup tarihi de mevcut olan bir akçadır. Ön yüzünde, yine ilki gibi, Kelime-i tevhîd ile dört tarafında ilk dört İslâm halifesinin isimleri yer almakta; arka yüzünde ise en yukarıda yüzler hanesindeki 700 eksik olmak üzere tarihi, tabi oldukları İlhanlı hükümdarı Ebu Said Han'ın unvanı olan "es-Sultânü'l-a'zam (En büyük sultan)", kendi ve babasının isimleri ile "Halleda'llâhu mülkehû (Allâh mülkünü devamlı kılsın) " dua cümlesi, en altta da darp yeri "Bursa" vardır. 1324 tarihli bu sikke, hem Orhan Bey'in tahta geçtiği seneyi, hem de Bursa'nın zaptedildiği tarihi göstermesi bakımından son derece önemlidir. Yapı-Kredi Bankası Para Koleksiyonu'nda yer alan üçüncü sikke yine İlhanlı tarzında olup, birincisinden az değişiklik göstermekte ve sikkenin bastırıldığı tarihi de bildirmektedir. Ön yüzü ilk akçanın ön yüzünün tamamen aynıdır. Arka yüzünde ise en yukarıda Osmanlı Devleti'nin mensup olduğu Oğuz boylarından Kayı aşiretinin işareti bulunmakta, daha sonra kendi ve babasının adları görülmekte, bunun altında da paranın darp mahalli "Bursa" ibaresine rastlanmaktadır. En altta ise yine Dîvânî rakamla UU =3 vardır ki bu, Orhan'ın beyliğe geçtiğinin üçüncü yılında kestirildiğini belirtmektedir. Dört tarafta ise bastırıldığı seneyi bildiren 1327 tarihi, Arabî ibare ile yazılmış bulunmaktadır. İkinci grup akçaları sadece kendi isminin bulunduğu, fakat babasının adının kazdırılmadığı sikkelerdir. Bu akçalar da iki tiptir. Özel bir koleksiyonda bulunan ilk tipinde tarihi olmamakla beraber darp yeri "Bursa" yer almaktadır. Ön yüzünde Kelime-i tevhîd ile ilk dört İslâm halifesinin adları vardır. Arka yüzünde ise Orhan'ın ismi ile "Halleda'llâhu mülkehû" dua ibaresi ve en altta darp yeri bulunmaktadır. İkinci tip akçalarda ise kestirildiği tarih ve darp mahalli mevcut değildir. Ön yüzleri ilk tipi ile aynı ibarelere sahiptir. Diğer yüzlerinde de kendi adı ile aynı dua ibaresi vardır. Bu tipin "İki ve Beş akçalığı" da mevcuttur. Üçüncü grup akçaları İlhanlı hükümdarı Ebu Said'in zamanında, Anadolu İlhanlı valisinin korkusu altında darp edildiği açıkça belli olan akçalardır ve muhtelif varyantları vardır. Bunların ilk tipi Ebu Said Han'ın paralarına benzer tarzdadır. Yazıları bozuk ve intizamsız olup, tarih ve darp yeri mevcut değildir. Ön yüzünde Kelime-i tevhîd vardır. Arka yüzünde en üst satırda "es-Sultânü'l-a'zam" ibaresi bulunmaktadır ki bununla Ebu Saîd'in unvanı kastedilmektedir. İkinci satırda kendi ve babasının isimleri, en alt satırda da "Halleda'llâhu mülkehû" ibaresi bulunmaktadır. Üçüncü grup sikkelerin biraz daha değişik olanının ön yüzünde Kelime-i tevhîd'e ilaveten kenarlarda ilk dört halifenin adları da geçmektedir. Arka yüzü ilk tipiyle tamamen aynı ibarelere sahip olmakla beraber, darp yeri olarak "Bursa"da kazdırılmış bulunmaktadır. Dördüncü grup akçaları ise Abbasî Halifesi el-Mustansır'ın adını taşımaktadırlar. Ön yüzlerinde el-Mustansır Bi'llâh'ın adı, vefatından (640/1242) uzun müddet geçmesine rağmen akça üzerinde yer almaktadır. Orhan Gazi'nin bu tip akçalarında halife adının zikredilmesi büyük ihtimalle, kendisinin bir İslâm hükümdarı olduğunu belirtmeyi amaçladığı ve Türkiye Selçuklu Hükümdarı I. Keykubad'ın sikkelerinde görüldüğü gibi, Anadolu halkının alıştığı tarzda Kufî yazı ile halife adını yazdırarak kendi sikkelerinin tedavülünü kolaylaştırmak gayesinde olduğu düşünülebilir. Akçanın arka yüzünde ise ilk üç satırda, birbirini tamamlar mahiyette tam besmele "Bismi'llâhi'r-Rahmâni'r-Rahîm (Rahmân ve Rahîm olan Allâh'ın adıyla)", dördüncü satırda kendi ve babasının isimleri, en alt satırda da "Azza'llâhu nasrehû (Allâh onun zaferini yüce kılsın, yüceltsin)" dua cümlesi vardır.
I. Murad'ın akçaları üç tiptir. Bunlardan birincisinde darp yeri ve senesi yoktur. Ön yüzünde Kelime-i tevhîd ve dört tarafında ilk İslâm halifelerinin isimleri Ebubekir (bazen sadece Bekir), Ömer, Osman, Ali Kufî hattı ile yazılmıştır. Arka yüzünde birinci satırda kendi adı ile beraber babası Orhan'ın adı geçmekte olup, ikinci satırda "Halleda'llâhu mülkehû" dua cümlesi bulunmaktadır. Her iki satır birbirinden kalın bir çizgi ile ayrılmıştır. İkinci tipinde de darp mahalli ve kesim senesi bulunmamaktadır. Akçanın her iki yüzünün ortasından geçen çift çizgi yazıları ikiye ayırmaktadır. Bu tipin bazı akçalarında bu iki çizgi arasında orta yerde noktaya da rastlanmaktadır. Ön yüzünde Kelime-i tevhîd; arka yüzünde kendi ve babasının isimleri ile "Halleda'llâhu mülkehû" ibaresi vardır. Üçüncü tipi de evvelkiler gibi darp yeri ve tarihini içermemektedir. Ön yüzünde kendi ve babasının adları vardır. Arka yüzünde iki satır birbirlerinden üç çizgi ile ayrılmıştır. Bazen çizgiler arasında noktalara da rastlanmaktadır. Yukarı satırda "Hullide" alt satırda "mülkuhû" olmak üzere umumiyetle hareke ile yazılmış "Hullide mülkuhû (Mülkü devamlı olsun)" ibaresi bulunmaktadır.
I. Bayezid'in akçaları esasında tek tiptir. Osmanlı gümüş meskûkâtında tarihin rakam ile yazılmasının ilk defa Yıldırım Bayezid zamanında başlamış olduğu görülmektedir. Bu akçaların ön yüzlerinde kendi ve babası I. Murad'ın isimleri; arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile 792 (1390) tarihi bulunmaktadır. Fakat üzerlerindeki şekiller bakımdan birbirlerinden az farklı olarak altı çeşidi olduğu anlaşılmaktadır. Bu akçaların ilk tipinde ön ve arka yüzlerinde iki satır ortadan tek çizgiyle ayrılmıştır. İkinci çeşidinde yine ön ve arka yüzlerini ortadan ikiye ayıran tek çizginin ortasında nokta yer almaktadır. Üçüncü tipinde her iki yüzü de tek çizgi ile ortadan ikiye ayrılmış olup, yalnız ön yüzündeki çizginin ortasında nokta vardır. Dördüncü çeşidinde her iki yüzünün de tek çizgi ile ortadan ikiye ayrıldığı, ancak arka yüzünde çizginin ortasında noktanın yer aldığı görülmektedir. Beşinci tipinde satırların arası her iki yüzünde de tek çizgiyle ayrılmış olmakla beraber, ön yüzünde tarihin sağ tarafına üç nokta konulmuştur. Altıncı çeşidinde de evvelkiler gibi her iki yüzü ortadan tek çizgiyle ikiye ayrılmış olup, yalnız arka yüzündeki üç nokta tarihin sol tarafındadır.
Osmanlı Devleti'nde "Fetret Devri" denilen saltanat fasılasında, I. Bayezid'in şehzâdelerinden Süleyman, Mehmed, Musa Çelebilerin darp ettirmiş oldukları akçaları mevcut olup, Mustafa Çelebi'nin ise saltanat iddiacısı olarak II. Murad'ın cülûsu esnasında kestirttiği akçaları bulunmaktadır. "Emîr Süleyman" olarak anılan Süleyman Çelebi'nin akçaları esas olarak iki tipten ibarettir. Bunların birinci tipi 805 (1403) ve 806 (1403-4) tarihlerini taşırlar ve Osmanlı meskûkâtında ilk defa tuğranın kullanıldığı sikkeler olma özelliğine sahiptirler. Darp yeri mevcut olmayan bu akçaların ön yüzlerinde "Emîr Süleymânu'bnu Bâyezîd" ibaresi tuğra şeklinde yazılmıştır. Arka yüzlerinde yazılar bir kare içine alınmış ve ortadan bir çizgiyle ikiye ayrılmış; üstte "Hullide mülkuhû" dua cümlesine, alt satırda da 805 veya 806 tarihlerine yer verilmiştir. Karenin dört tarafında da ilk dört İslâm halifesinin adları bulunmaktadır. Tuğrasız olan ikinci tip akçalarında 813 (1410) tarihine ilaveten darp yeri olarak "Edirne"de yazılmıştır. Ön yüzlerinde iki satıra istif edilmiş halde Kelime-i tevhîd ile darp mahalli kazdırılmıştır. Arka yüzlerinde "Emîr" lakabı, kendi ve babası I. Bayezid'in isimleri, "Hullide mülkuhû" niyaz ibaresi ve 813 tarihi vardır. Oğlu manasına gelen "bin" kelimesi keşideli, yani uzunca bir çizgi şeklindedir.
Mehmed Çelebi'nin akçaları muhtelif tarihlerde kestirilmişlerdir. İlk akçasını 806 (1403)'da Ulubad Muharebesi'nden sonra ağabeyi İsa Çelebi'den aldığı Bursa'da bastırtmıştır. Bu sikkelerin iki tipi mevcuttur. Birincisinin ön yüzünde ilk iki satırı teşkil etmek üzere Kelime-i tevhîd ile darp yeri "Bursa" yer almaktadır. En altta da kesim tarihi vardır. Arka yüzünde Ankara Savaşı'ndan sonra yüksek hakimiyetini tanımış olduğu Timur'un adı, ayrıca yine Timur'a ait olmak üzere "Hân" ve "Küregân", yani "Dâmâd" unvanı zikredilmiş bulunmaktadır. Sonra kendi ve babası I. Bayezid'in adı ile babasının "Hân" unvanı belirtilmiş olup, en alt satırda da "Hullide mülkuhû" ibaresi mevcuttur. İkinci tipi her bakımdan birincinin aynıdır. Fakat darp yeri "Burusa" şeklindedir. Mehmed Çelebi, Timur'un Anadolu'yu terk etmesinden sonra, elinde bulundurduğu Ankara'da -ki o zamanki ismi Engûriyye'dir-yine 806 tarihini taşıyan akçasını bastırtmıştır. Bu sikkede artık Orta Asya'ya dönmüş bulunan Timur'un adı zikredilmemiştir. Akçanın ön yüzünde Kelime-i tevhîd, darp yeri ile tarihi vardır. Arka yüzünde iki satıra istif edilmiş halde Mehmed Çelebi'nin "Gıyâsü'd-dünyâ ve'd-dîn (Dünya ve dinin yardımcısı, dünya ve dini himaye eden)" lakabı, kendi ve babasının isimleri ile "Hullide mülkuhû" ibaresi bulunmaktadır. Mehmed Çelebi'nin bundan sonra kardeşlerinin mücadele sahnesinden çekilmelerini müteakib para darp ettirmeye ehemmiyet verdiği görülmektedir. Nitekim 808 (1405) yılında İsa Çelebi'nin onun adamları tarafından Eskişehir'de bir hamamda yakalanıp boğdurulmasından sonra, Mehmed Çelebi Amasya'da 808 tarihli sikkesini kestirtmiştir. Bu akça Osmanlı meskûkâtında "Sultân" unvanının kullanıldığı ilk sikkedir. Bunun da iki tipi vardır. Birinci çeşidinin ön yüzünde Kelime-i tevhîd, darp yeri ile tarihi mevcuttur. Arka yüzünde ilk satırda Mehmed Çelebi'nin "Sultânü'l-a'zam" unvanı, ikinci satırda kendi ve babasının isimleri, babasına ait "Hân" unvanı, son satırda da "Hullide mülkuhû" ibaresi bulunmaktadır. İkinci tipinin ön yüzü ilk sikkenin tamamen aynıdır. Arka yüzünde de ilk tipinde olduğu gibi aynı yazılar yer almakla beraber tam ortada bir dikdörtgen içinde "Hasbiya'llâh (Allâh bana kâfidir, yeter)" dua cümlesi vardır ki bu ibare, Osmanlı meskûkâtında ilk defa görülmektedir. Onun 810 (1407) tarihli akçası yine Amasya'da kestirilmiştir. Bu sikkenin de ön yüzünde Kelime-i tevhîd olup, dört tarafında halifelerin isimleri yazılmıştır. Arka yüzünde de "es-Sultânü'l-a'zam" unvanı, kendi ve babasının adları, "Hullide mülkuhû" ibaresi ile darp yeri ve tarihi bulunmaktadır. Mehmed Çelebi, ağabeyi Emir Süleyman'ın öldürülmesi haberini alır almaz derhal Bursa'da 813 (1410) tarihli akçasını kestirtmiştir. Bu sikkenin de ön yüzünde Kelime-i tevhîd ile darp tarihi bulunmaktadır. Dört tarafında dört İslâm halifesinin isimleri vardır. Arka yüzünde ilk iki satırda lakabı olan "Gıyâsü'd-dünyâ ve'd-dîn" ile ismine, üçüncü satırda babasının adı ile "Hullide mülkuhû" dua ibaresine, son satırda darp yerine rastlanmaktadır. Darp mahalli "Bursa" şeklindedir. Mehmed Çelebi ayrıca Bursa ve Amasya'da kesim tarihi bulunmayan akçalar da darp ettirmiştir.
Musa Çelebi'nin bütün akçaları 813 (1410) tarihini taşımakla beraber iki farklı gruba ayrılırlar. İlk grup, darp mahalli yazılı olmayan akçalar olup, ön yüzlerinde devren kendi ile babası Yıldırım Bayezid'in adları bulunmaktadır. Yazıların orta yerinde ise motif vardır. Arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile sikkenin bastırıldığı tarih tek çizgiyle birbirinden ayrılmış olup, bu çizginin iki ucunda saadet düğümleri mevcuttur. Bu akçaların arka yüzlerinde altta ve üstte üç nokta veya iki nokta ile bir yıldız bulunan iki çeşidi olduğu bilinmektedir. İkinci grubu teşkil eden "Edirne" baskılı akçaları, ibareleri aynı, fakat şekil bakımından farklı iki tiptir. Bu şehirde darp edilen akçaların birinci tipinde ön yüzlerinde kendi ve babasının isimleri devren yazılmıştır. Yazıların ortasında çifte saadet düğümü vardır. Arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile darp yerini tek çizgi birbirinden ayırmakta, çizginin iki ucunda ise saadet düğümleri bulunmaktadır. İkinci tipinin ön yüzü, üzerindeki devren yazılar bakımından birinci tipi ile aynı olup, ancak ortada farklı bir motif vardır. Arka yüzünde de ilk tipiyle aynı ibareler olmakla beraber darp yeri ile "Hullide mülkuhû" ibaresini ayıran çizginin iki ucunda saadet düğümleri yoktur.
II. Murad devrinde saltanat iddiacısı olarak sikke darp ettirmiş olan Mustafa Çelebi'nin akçaları da üç tiptir. Birinci grup Serez'de bastırılmış, kestirildiği tarih bulunmayan akçalar olup, ön yüzlerinde kendi ve babasının adları ile babası I. Bayezid'e ait "Hân" unvanı bulunmaktadır. Burada Mustafa isminin son harfi olan y=-keşideli, yani uzun bir çizgi şeklindedir. Arka yüzünde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile darp yeri mevcuttur. Ön yüzünde Mustafa adının üstünde iki ve altında bir olmak üzere üç nokta olan, bazen bu ismin üzerinde yıldız, yahut beş köşeli çiçek motifleri bulunan çeşitleri de vardır. 824 (1421)'te Edirne'de darp edilmiş ikinci grup akçaların ön yüzleri ilk grup akçaları gibidir. Arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile darp yeri ve tarihi vardır. Ön yüzünde yer alan Mustafa isminin üstünde yıldız, çiçek, çiçek ile iki nokta, ok, üç nokta ile bir ok bulunan çeşitleri mevcuttur. Yine Edirne'de kestirilmiş üçüncü grup akçalarının ön yüzü ilk iki grubun aynıdır. Arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile darp yeri ve 822/4 rakamı bulunmaktadır ki bu "4" rakamı, Mustafa Çelebi'nin bu sikkeyi, hükümdar olduğunu iddia ettiği tarihin (822/1419), dördüncü senesinde kestirttiğine işarettir.
Osmanlı Devleti'nin birliğini sağlayarak 816 (1413)'da tahta geçen I. Mehmed'in akçaları 816 ve 822 (1419) tarihlerini taşırlar. Amasya, Ayasluk, (bazen Ayasluğ), Balad, Bursa (bazen Burusa), Edirne, Karahisar, Serez (bazen Siruz) darphanelerinde kestirilmişlerdir. 816 tarihli olanların ön yüzlerinde hem babası I. Bayezid'e, hem de kendisine ait "Sultân" unvanı, kendi ve babasının adları ile babasının "Hân" unvanı vardır. Arka yüzlerinde darp yeri ile tarihi, "Hullide mülkuhû" ve "Zîde umruhû (Ömrü uzun olsun)" niyaz ibareleri yer almaktadır. 822 tarihli olan akçaların ön yüzlerinde kendi ve babasının adları, babasına ait "Hân" unvanı ve "Azze nasruhû (Zaferi, galibiyeti mübarek olsun)" dua cümlesi vardır. Arka yüzlerinde ise, "Hullide mülkuhû" ibaresi ile darp yeri ve senesi bulunmaktadır.
II. Murad'ın akçaları üzerinde 824, 825 ve 834 H. tarihleri olup, 824 (1421)'te Bursa'da tahta geçmesi münasebetiyle kestirttiği akçalarının ön yüzlerinde tuğra şeklinde kendi ve babası I. Mehmed'in isimleri, babasının "Hân" unvanı; arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" dua ibaresi ile kesim yeri ve senesi vardır. Amcası Mustafa Çelebi'yi ortadan kaldırdıktan sonra 825 (1422)'te Amasya, Ayasluk, Bursa, Edirne, Engûriyye (Ankara) ve Serez darphanelerinde bastırttığı akçalarının ön yüzlerinde yine tuğra şeklinde kendi ve babasının adları ve darp senesi; arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile kesim yeri bulunmaktadır. 834 (1431) tarihli Amasya, Ayasluk, Bursa, Edirne, Novar (Novabrda) ve Serez'de darp ettirdiği akçalarının ön yüzlerinde ise kendisinin ve babasının isimleri, babasının "Hân" unvanı ile darp tarihi mevcut bulunmakta; arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile darp yeri yer almaktadır. II. Murad, ayrıca Germiyan (Kütahya)'da kesim senesinin olmadığı akçalar da kestirtmiştir ki bunların ön yüzlerinde kendi ve babasının isimleri; arka yüzlerinde darp yeri vardır.
II. Mehmed, ilk akçalarını babasının tahttan feragat ettiği 848 (1444) tarihinde darp ettirmiştir. Bu ilk cülûsu münasebetiyle Amasya, Ayasluk, Bursa, Edirne ve Serez darphanelerinde kestirilen bu akçaların ön yüzlerinde kendi ve babasının isimleri, babasının "Hân" unvanı ve "Azze nasruhû" niyaz ibaresi; arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" yazısı ile darp yeri ve tarihi bulunmaktadır. II. Mehmed, ikinci tip akçalarını, ikinci defa tahta geçtiği 855 (1451)'te bastırtmıştır. Yine aynı darphanelerde darp edilen bu sikkelerin ön yüzlerinde kendi ve babasının adları, babasına ait "Hân" unvanı, "Azze nasruhû" dua cümlesi ve darp tarihi; arka yüzlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresi ile kesim yeri vardır. Amasya, Ayasluk, Bursa, Edirne Kostantiniye, Novar ve Serez'de kestirilen 865 (1460-61) tarihli sikkeler ile bu darphanelere ilaveten Konya darp yerini de içeren 875 (1470-71) tarihli akçaların ön ve arka yüzlerinin yazıları tamamen 855 senesinde darp edilmiş akçalar gibidir. 880 (1475)'de Bursa, Edirne, Kostantiniye, Serez ve Üsküp'de kestirilen akçaların ön yüzlerinde kendisinin "Sultân" ve babasının "Hân" unvanları, kendi ve babasının isimleri mevcuttur. Arka yüzlerinde "Azze nasruhû" ibaresi, darp yeri ve senesi bulunmaktadır. 886 (1481) tarihli bir önceki tip ile aynı ibareleri taşıyan akçaları ise Amasya, Bursa, Edirne, Kostantiniye, Novar, Tire ve Üsküp'te kestirilmişlerdir. II. Mehmed, ayrıca "Muhammed Hânî" denilen "On akçalık" sikkelerini de Kostantiniye ve Novar'da 875 tarihinde darp ettirmiştir ki bunların ön yüzlerinde Fatih'in "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân (İki karanın sultanı ve iki denizin hakanı, sultan oğlu sultan)" lakabı; arka yüzlerinde kendi ve babası II. Murad'ın isimleri, babasının "Hân" unvanı, "Halleda'llâhu sultânehû (Allâh saltanatını devamlı kılsın)" niyaz cümlesi, darp yeri ve senesi bulunmaktadır.
II. Mehmed'in oğlu olup, babasının ölümüyle padişahlığını ilan ederek adına hutbe okutup, sikke kestiren ve kısa bir müddet Bursa'ya hakim olan Cem'in akçaları, kendi ve babasının isimlerini; kendisinin "Sultân"; babasının "Hân" unvanlarını; "Azze nasruhû" ibaresi ile darp yeri ve senesini (886/1481) içermektedir.
II. Bayezid'in akçalarında tek bir tarih (886/1481), yer almaktadır. Tahta geçtiği seneyi bildiren bu tarihte Amasya, Ankara, Bursa, Edirne, Gelibolu, Kastamonu, Konya, Kostantiniye, Kratova, Novar, Serez, Tire, Trabzon ve Üsküp darphanelerinde kestirilen akçalarının hepsi de kendi ve babası II. Mehmed'in adlarını; kendisinin "Sultân", babasının "Hân" unvanlarını; "Azze nasruhû" ibaresi ile darp yeri ve senesini taşımaktadırlar. II. Bayezid ayrıca, babası gibi, İstanbul'da 886 tarihi ile "On akçalık"lar da kestirtmiştir ki üzerlerinde babasının "On akçalık"larında kullandığı lakab, unvan ve niyaz ibarelerinin aynısı bulunmaktadır.
I. Selim'in akçaları esasında iki tiptir. Cülûs senesi olan 918 (1512) tarihini taşıyanlar Amasya, Âmid (Diyarbekir) Ankara, Bursa, Edirne, Gelibolu, Harbırt (Harput), Hizan, Kastamonu, Konya, Kostantiniye, Kratova, Mardin, Novar, Ruha (Urfa), Serez, Tire ve Üsküp darphanelerinde kestirilmişlerdir. Bu akçalarda kendisine ait "Sultân" ve Çaldıran Savaşı'ndan (920/1514) sonra kullandığı "Şâh" unvanları ile babasının "Hân" unvanı, kendisinin ve babası II. Bayezid'in isimleri mevcut olup; "Azze nasruhû" dua ibaresi ile darp yeri ve senesi vardır. İkinci tip akçaları ise muhtelif tarihlerde darp ettirdiği sikkelerdir. Harbırt ve Karahisar'da 920 (1514)'de; Âmid, el-Hısn (Hısnıkeyfâ), Lârende, Müküs (Bağçesaray) ve Zebid'de 922 (1516)'de; Hızan ve Musul'da 924 (1518)'te; Halep'de 922, 924 ve 925 (1519)'te kestirilmişlerdir. I. Selim'in ayrıca aslında İran menşeli olup bu ülkeye komşu Osmanlı şehirlerinde kestirilen ve adına "Şâhî" denilen sikkeyi, ilk defa Şemahi'de 918'de kestirttiği anlaşılmaktadır. Büyük çaptaki bu sikkelerde kendisinin "Sultân" ve "Şâh" unvanları ile kendi ve babasının adlarına ve "Azze nasruhû" dua ibaresine rastlanmaktadır.
I. Süleyman'ın 926 (1520) cülûs tarihini taşıyan akçaları, Amasya, Âmid, Ankara, Balya, Belgrat, Bursa (bazen Burusa), Canca (Gümüşhane), Cayniça, Dımaşk (Şam), Edirne, Halep, Harbırt, Kastamonu, Kayseriye, Koçayna, Konya, Kostantiniye, Kratova, Lârende, Maraş, Mardin, Modava, Müküs, Novar (bazen Novabrda), Ruha, Serez (bazen Siruz), Sidrekapsa, Srebrniçe, Tire, Trabzon, Üsküp'de darp edilmişlerdir. Bu akçaların üzerinde I. Süleyman'ın "Sultân", ilaveten bazen "Şâh"; babasının "Şâh" ve "Hân" unvanları ile genellikle "Azze nasruhû", nadir olarak da "Hullide mülkuhû" niyaz ibareleri bulunmaktadır. 929 (1523)'da Harbırt'da kestirttiği akçalarında yine kendisinin "Sultân" ve "Şâh"; babasının "Şâh" unvanları ile "Azze nasruhû" ibaresi yer aldığı gibi; 956 (1549), 958 (1551) tarihleriyle Bağdat'ta darp edilen akçalarında da "Sultânü'l-berreyni ve'l-bahreyni (İki karanın ve iki denizin sultanı)" lakabına rastlanmaktadır. I. Süleyman'ın ayrıca 930 (1524)'da İstanbul darphanesinde kestirttiği ve üzerlerinde kendisinin "Sultânü'l-berreyni ve'l-bahreyni, Hâdımü'l-Haremeyni'ş-şerîfeyn (İki karanın ve iki denizin sultanı, Mekke ve Medine'nin hizmet eri) " lakabının; kendisinin "Şâh"; babasının "Şâh" unvanlarının; "Azze nasruhû" niyaz ibaresinin bulunduğu "On akçalık" sikkeleri de vardır. I. Süleyman, muhtelif tarihlerde Âmid, Bağdat, Hille, Musul, Tebriz darphanelerinde "Şâhî"ler de darp ettirmiştir. Saltanat devrinde bu sikkeler "Süleymânî" adıyla anılmışlardır. Üzerlerinde "Dâribü'n-nadri sâhibü'l-'izzi ve'n-nasri fi'l-berri ve'l-bahr (Sikkeyi kestiren, karada ve denizde yücelik, kudret ve zafer sahibi)"; "Hâdimü'l-Haremeyni'ş-şerîfeyn"; "Sultânü'l-berreyni ve'l-bahreyni"; "es-Sultânü'l-berreyni ve'l-bahreyni el-Muzaffer (İki karada ve iki denizde zaferler kazanan sultan)"; "Sultânü'l-berri ve'l-bahr (Karanın ve denizin sultanı)"; "Sultânü'l-'âdil Ebû'l-Muzaffer (Zaferler sahibi, adaletle hükmeden sultan)"; "Sultânü'l-'âdili'l-kâmil, Ebû'l-lutf (Adalet, olgunluk, hoşgörü sahibi sultan)" "Sultânü'l-âdil (Adaletle hükmeden sultan)" lakabları; kendisinin "Sultân" ve "Şâh"; babasının "Şâh" unvanlarına; "Halleda'llâhu mülkehû ve sultânehu (Allâh mülkünü ve saltanatını devamlı kılsın)"; "Halleda'llâhu mülkehû ve sultânehû ve efâza ale'l-'âlemîn birrehû ve ihsânehû (Allâh mülkünü ve saltanatını devamlı kılsın ve âlemlere iyiliğini ve ihsanını bol bol versin)" ile "Azze nasruhû" dua ibarelerine yer verilmiştir. I. Süleyman'ın Osmanlıların Mısır'ı fethinden (923/1517) sonra kendi sikke sistemleri içine dahil ettikleri "Para" adlı sikkeleri de ilk defa olarak darp ettirdiği görülmektedir. Osmanlı kaynaklarında "Para" veya "Para-i Mısrî" diye anılan ve Batılıların "Medin" dedikleri bu sikkeyi I. Süleyman, yine muhtelif senelerde Âmid, Dımaşk, Halep, Maraş, Mardin, Mısır, Ruha darphanelerinde kestirtmiştir. Üzerlerinde kendisinin "Sultânü'l-'âdil", "Sultân" ve "Şâh"; babasına ait "Şâh" ve "Hân" unvanları ile "Azze nasruhû" dua ibaresi vardır.
II. Selim 'in Amasya, Ardanuç, Belgrat, Canca, Çayniça, Edirne, Hudeyde, Koçayna, Kratova, Novabrda, Ohri, Serez, Sidrekapsa, Srebrniçe, Tunus ve Üsküp'de kestirilmiş 974 (1566)'te tahta geçtiği seneyi bildiren bu akçalarında kendisinin "Sultân", bazen ilaveten Şah; babasının "Hân" ve "Şâh" unvanları; "Azze nasruhû" dua cümlesi bulunmaktadır. II. Selim de "Şâhî"lerini Âmid, Bağdat, Dımaşk ve Halep darphanelerinde kestirtmiştir. Devrinde bu sikkeler "Selîmî" adıyla anılmışlardır. Üzerlerinde kendisinin "Sultânü'l-berri ve'l-bahr" lakabına; "Hân" ve "Şâh" ile babasının "Sultân" ve "Şâh" unvanlarına; "Hullide mülkuhû"; "Halleda'llâhu mülkehû ve sultânehû"; "Hullide mülkuhû ve sultânuhû ve uyyide hilâfetuhû ve müddetuhû (Mülkü ve saltanatı devamlı olsun, hılafeti ve hılafet müddeti desteklensin, uzasın) "; "Azze nasruhû" dua ibarelerine rastlanmaktadır. II. Selim'in Mısır'dan başka Âmid ve Halep darphanelerinde bastırttığı "Para"ları da vardır. Bunlarda da kendisinin "Sultân", "Şâh" ve "Hân"; babası I. Süleyman'ın "Hân" ve "Şâh" unvanlarına; ayrıca "Azze nasruhû" niyaz ibaresine rastlanır.
III. Murad'ın akçalarının hepsi 982 (1574)'de tahta geçtiği tarihi taşımakta olup, Amasya, Âmid, Ankara, Balıkesir, Belgrat, Bursa, Canca, Cezayir, Çayniça, Dımaşk, Edirne, Erzurum, Filibe, Gence, Halep, İnegöl, Kastamonu, Koçayna, Konya, Kostantiniye, Kratova, Magnisa, Novabrda, Sakız, Selanik, Serez (bazen Siruz), Sidrekapsa, Sivas, Srebrniçe, Tire, Üsküp gibi Osmanlı ülkesinin çeşitli yerlerinde darp edilmişlerdir. Hepsinin üzerlerinde III. Murad'ın "Sultân"; babasının "Hân", çok nadiren "Şâh" unvanları ve "Azze nasruhû" dua ibaresi vardır. Yalnız Âmid'de kestirilen bir akçada bunlara ilaveten "Hullide mülkuhû" niyaz ibaresi bulunmaktadır. III. Murad, "Şâhî" darpına da devam etmiş, saltanatında "Pâdişâhî" olarak adlandırılan bu büyük çaptaki sikkeler, muhtelif tarihlerde Âmid, Bağdat, Canca, Dımaşk, Erzurum, Gence, Halep, Mısır, Musul, Nahçıvan, Revan, Şemahi, Trablusgarp'ta kestirilmişlerdir. Aslında iki tipten ibarettirler. Tuğralı -ki tuğrası "Sultân Murâdu'bnu Selîm Hân" şeklindedir- olanlarda "Hullide mülkuhû" niyaz ibaresi vardır. Tuğranın kullanılmadığı ikinci tipinde, kendisinin "Sultânü'l-berri ve'l-bahr"; "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni Hâdımü'l-Haremeyni (İki karanın sultanı ve iki denizin hakanı, Mekke ve Medine'nin hizmet eri)"; "Dâribü'n-nadri sâhibü'l-'izzi ve'n-nasri el-berri ve'l-bahr"; Hâk-nü'l Muzaffer (Zaferler kazanan hakan) lakablarına; kendisinin "Sultân", "Şâh", "Hân" ile babasının "Sultân", "Hân", "Şâh" unvanlarına, "Halleda'llâhu mülkehû ve sultânehû"; "Halleda'llâhu mülkehû ve eyyede saltanatehû (Allah mülkünü devamlı kılsın ve saltanatını desteklesin)"; "Halleda'llâhu ta'âlâ mülkehû ve sultânehû (Allâhu taâlâ mülkünü ve saltanatını devamlı kılsın)"; "Hullide mülkuhû ve sultânuhû ve uyyide hılâfetuhû ve müddetuhû"; "Hullide mülkuhû ve uyyide rıf'atuhû ve saltanatuhû (Mülkü daim olsun ve mertebesi ve saltanatı desteklensin)"; ve "Azze nasruhû" dua ibarelerine yer verilmiştir. III. Murad, "Para"larını Âmid, Canca, Halep ve Mısır'da kestirtmiş olup, bu sikkeleri de iki gruptur. "Sultân Murâdu'bnu Selîm Hân" şeklinde tuğralı ilk grupta "Hullide mülkuhû" ve "Azze nasruhû" niyaz ibareleri vardır. İkinci grupta ise kendisinin "Sultân", bazen de ilave olarak "Şâh" ve "Hân" unvanları ile babasının "Hân" unvanına; Sultânü'l-'âdil lakabına; "Azze nasruhû" ve "Hullide mülkuhû" dua ibarelerine rastlanmaktadır.
III. Mehmed'in 1003 (1595) cülûs tarihli akçalarının üzerlerinde kendisinin "Sultân", babasının "Hân" unvanları ile "Azze nasruhû" dua cümlesi olup, Âmid, Ankara, Belgrat, Bosna, Bursa (bazen Burusa), Canca, Dımaşk, Edirne, el-Aziziyye (Elazığ), Erzurum, Filibe, Halep, Hısn-ı keyfâ (Hasankeyf), İnegöl, Kastamonu, Kıbrıs, Konya, Kostantiniye, Kratova, Mısır, Novabrda, Ohri, Sakız, Selanik, Sidrekapsa, Siruz, Srebrniçe, Tire, Tokat, Üsküp ve Yenişehir'de darp edilmişlerdir. III. Mehmed'in Âmid (bazen Karaâmid), Bağdat, Canca, Erzurum, Gence, Halep, Nahçıvan, Tebriz ve Van'da kestirilmiş olan "Şahî"lerinin muhtelif varyantları vardır. Hepsi de tuğralı -ki tuğrası Sultân Mehmedu'bnu Murâd Hân şeklindedir- olan "Şâhî"lerin ilk grubunda "Azze nasruhû"; ikincisinde "Hullide mülkuhû"; üçüncüsünde "Halleda'llâhu mülkehû"; dördüncü grubunda da "Halleda'llâhu mülkehû ve sultânehû" dua ibarelerine rastlanmaktadır. Bu hükümdarın "Para"ları Mısır'da darp edilmişlerdir. Üzerlerinde kendisinin "Sultân" ve babasına ait "Hân" unvanları; "Azze nasruhû" niyaz ibaresi bulunmaktadır.
I. Ahmed'in 1012 (1603)'de tahta geçtiği sene ile darp ettirdiği akçaları birincisi tuğralı, ikincisi klasik tarzda olmak üzere iki tiptir. "Sultân Ahmedu'bnu Mehmed Hân" şeklinde tuğralı akçalarında "Hullide mülkuhû" ve "Halleda'llâhu mülkehû" ibareleri görülmektedir. Tuğrasız akçalarında ise I. Ahmed'in "Sultân"; babasının "Hân" unvanları ile "Azze nasruhû", nadiren de "Hullide mülkuhû" niyaz ibareleri yer almaktadır. I. Ahmed, bu akçalarını Âmid, Belgrat, Burusa, Canca, Dımaşk, Edirne, Erzurum, Filibe, Halep, Konya, Kostantiniye, Mısır, Novabrda, Siruz, Tokat ve Van darphanelerinde kestirtmiştir. Ayrıca Tunus'da darp edilmiş dörtgen şeklinde akçaları da vardır ki üzerlerinde "Yâ k-diye'l-hâcâti ve yâ kâfiye'l-mühimmât (Ey ihtiyacları yerine getiren ve ey mühim işlere gücü yeten )" ibaresi bulunmaktadır. I. Ahmed'in 1589'dan sonra yasaklanmış olmasına rağmen, zamanımıza kadar gelebilmiş Âmid (bazen Karaâmid), Canca, Erzurum, Halep, Tokat ve Van darphanelerinde kestirilmiş, tuğralı "Hullide mülkuhû"; "Halleda'llâhu mülkehû"; "Hullide mülkuhû ve uyyide devletuhû (Mülkü dâim olsun ve devleti desteklensin) ve "Azze nasruhû" dua cümlelerine rastlanan "Şâhî"lerinin yanı sıra; kendisinin "Sultân" ve babası III. Mehmed'in "Hân" unvanları ile "Azze nasruhû" dua ibaresine yer verilen Mısır'da kestirttiği "Para"ları da mevcuttur.
I. Mustafa'nın kısa süren ilk saltanatında (1026-27/1617-18), Âmid'de kestirttiği 1026 tarihli "Sultân Mustafa'bnu Mehmed ahî Ahmed" şeklinde ağabeyi I. Ahmed'in de adının geçtiği tuğrası ve "Halleda'llâhu mülkehû" dua ibaresi olan "Beşlik" denilen "Beş akçalık"larından başka gümüş sikkesi yoktur. İkinci saltanatında (1031-32/1622-23), darp ettirdiği 1031 tarihli akçaları Âmid, Belgrat, Bursa, Edirne, Kostantiniye, Mısır, Ohri, Tokat ve Yenişehir'de bastırılmışlardır. Üzerlerinde kendisinin "Sultân" babası III. Mehmed'in "Hân" unvanları ile "Azze nasruhû", nadiren de "Hullide mülkuhû" ibareleri vardır. I. Mustafa, yine 1031 tarihiyle kendisinin "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabını taşıyan ve "Onluk" denilen sikkelerini Canca, Edirne, Erzurum, Kostantiniye ve Yenişehir'de darp ettirmiştir. 1031 tarihli Âmid'de kestirttiği tuğralı "Beşlik"lerine "Halleda'llâhu mülkehû" dua ibaresini kazdırttığı gibi; tuğrasız olan yine aynı darphanede bastırttığı "Para"larında da "Hullide mülkuhû"; "Hullide mülkuhû ve sultânuhû" ve "Azze nasruhû" ibarelerine yer vermiştir. Mısır'da kestirttiği "Para"larında ise "Azze nasruhû" ibaresi bulunmaktadır.
II. Osman'ın 1027 (1618) cülûs tarihli akçaları Âmid, Belgrat, Burusa, Canca, Dımaşk, Edirne, Erzurum, Konya, Kostantiniye, Mısır, Novabrda, Siruz, Sofya, Tire, Tokat, Üsküp, Yenişehir ve Van darphanelerinde kestirilmişlerdir. Esasında akçaları iki tiptir. "Sultân Osmânu'bnu Ahmed Hân" şeklinde tuğralı olan ilk tipinde "Hullide mülkuhû" ibaresi; tuğrasız olan ikinci grupta da kendisinin "Sultân"; babasının "Hân" unvanları; "Halleda'llâhu mülkehû"; "Azze nasruhû" ve "Hullide mülkuhû" dua ibareleri vardır. II. Osman, "Osmânî" denilen "Onluk akçalar" da darp ettirmiş olup, kendisinin "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabının bulunduğu bu büyük çaptaki sikkeler, Canca, Edirne, Halep ve Kostantiniye'de kestirilmişlerdir. II. Osman'ın ayrıca Âmid, Bağdat, Canca ve Van darphanelerinde bastırttığı "Beşlik" diye adlandırılan tuğralı sikkeleri de vardır ki üzerlerinde "Halleda'llâhu mülkehû" ve "Hullide mülkuhû" ibarelerine rastlanır. Tuğrasız ve klasik tarzda Âmid'de kestirttiği "Para"larında hem "Hullide mülkuhû"; hem "Azze nasruhû" niyaz ibareleri olmakla beraber; Mısır'da darp ettirdiklerinde sadece "Azze nasruhû" ibaresi bulunmaktadır.
IV. Murad'ın tahta geçtiği tarihi (1032/1623) taşıyan akçaları Âmid, Belgrat, Burusa, Canca, Dımaşk, Edirne, Erzurum, Halep, Kıbrıs, Kostantiniye, Kratova, Mısır, Niğbolu, Novabrda, San'a, Saray, Selanik, Sidrekapsa, Sofya, Tire, Tokat, Üsküp, Revan ve Yenişehir'de darp edilmiş olup, aslında iki tiptir. Tuğralı -ki tuğrasında "Sultân Murâdu'bnu Ahmed Hân" ibaresi vardır- olanlarda "Hullide mülkuhû" ve "Azze nasruhû" dua ibareleri vardır. Tuğrasız ve klasik tarzdaki akçalarında da kendisinin "Sultân ve babasının "Hân" unvanlarına ilaveten, Mısır'da kestirilenler hariç, sadece "Azze nasruhû" ibaresine rastlanır. Mısır'da darp edilenlerde ise "Hullide mülkuhû" ve "Azze nasruhû" ibareleri her ikisi birlikte kullanılmıştır. IV. Murad'ın da Canca ve İstanbul darphanelerinde kestirttiği "Onluk akçaları"ı üzerinde "Sultanü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultânu'bnu's-Sultân" lakabının yer aldığı görülmektedir. Kendisi tuğralı "Beşlik akçalar" da darp ettirmiştir ki bunların Âmid, Canca, Kostantiniye'de kestirilenlerinin üzerlerinde "Hullide mülkuhû"; Dımaşk ve Halep'de darp edilenlerde ise "Azze nasruhû" ibaresi bulunur. Tokat'da bastırılan tuğrasız "Beşlik"lerde ise IV. Murad'ın "es-Sultanü'l-mu'azzam (Büyük sultan)" unvanının yanı sıra "Hullide mülkuhû" dua ibaresi vardır. Âmid'de kestirilen "Para"larında "Hullide mülkuhû"; Mısır'da darp edilenlerde ise "Azze nasruhû" niyaz cümleleri görülmektedir.
İbrahim'in akçaları üzerinde, tahta geçtiği 1049 (1640) tarihi vardır. Âmid, Dımaşk, Kostantiniye'de kestirilenlerde kendisinin "Sultân", babasının "Hân" unvanları ve "Azze nasruhû" ibaresi; Mısır'da darp edilenlerde aynı unvanlar ile "Hullide mülkuhû" niyaz ibaresi bulunmaktadır. Üzerlerinde kendisinin "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultânu'bnu's-Sultân" lakabı bulunan ve herbiri on akçaya eşit olmak üzere "İbrâhîm Şâhî" adıyla İstanbul'da bastırılan "Onluk akçalar"ı yanı sıra, Bağdat'ta kestirilen tuğralı "Beş akçalıkları" da vardır. Bu gümüş sikkelerin üzerlerine hakkedilen tuğralarda "Hân-ı İbrâhîm el-Muzafferu dâimâ" ibaresi bulunmaktadır ki "el-Muzafferu dâimâ (Sürekli zaferler kazanan)" yazısı daha sonraki padişahların tuğralarında da görülmektedir. İbrahim'in ayrıca Âmid, Bağdat ve Kostantiniye'de bastırttığı ve üzerlerinde "Hullide mülkuhû" ibaresinin yer aldığı yine tuğralı "Beşlik akçalar"ı da mevcuttur. Mısır'da ve ilk defa olmak üzere İstanbul ve Dımaşk'da "Para" kestirtilmiş olup, akçalarına benzeyen bu sikkelerin üzerlerinde "Azze nasruhû" dua cümlesi vardır.
IV. Mehmed, akçalarını -ki üzerlerinde 1058 (1648)'de cülûs ettiği tarihe rastlanmaktadır- Âmid, Belgrat, Dımaşk, Halep ve Kostantiniye'de kestirtmiş olup, üzerlerinde kendisinin "Sultân" babasının "Hân" unvanları ile "Azze nasruhû", bazen de "Hullide mülkuhû" dua cümleleri bulunmaktadır. IV Mehmed'in İstanbul'da darp ettirdiği "Onluk"ları önceki padişahların "On akçalık" sikkelerinden çok daha ağır olup, yine üzerlerinde "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultânu'bnu's-Sultân" lakabı bulunmaktadır. "Beşlik"leri değişik şekillerdedir. Bağdat ve Dımaşk'da bastırılan tuğralı "Beşlik"lerinde "Hullide mülkuhû"; Halep'te kestirilen yine tuğralı "Beşlik"lerinde "Azze nasruhû" ibarelerine rastlanmaktadır. Bağdat'ta darp edilen tuğralı bir başka çeşidinde ise tuğrasında "el-Muzafferu dâimâ" ibaresi ve "Azze nasruhû" dua cümlesi vardır. Halep'de bastırılan tuğrasız ve kendisinin "Sultân", babası İbrahim'in "Hân" unvanı bulunan "Beşlik"lerinde de "Hullide mülkuhû" niyaz ibaresi bulunmaktadır. "Para"ları Mısır ve ilk defa olarak Trablusgarp'ta darp edilmişlerdir ve üzerlerinde "Azze nasruhû" ibaresi görülmektedir.
II. Süleyman'ın tahta geçtiği 1099 (1687) tarihiyle darp ettirdiği yalnız Kostantiniye baskılı akçaları vardır. Üzerlerinde kendisinin "Sultân"; babası İbrahim'in "Hân" unvanları ve "Azze nasruhû" niyaz ibaresi yer alır. Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk "Kuruş"lar II. Süleyman zamanında darp edilmişlerdir. Kuruş için Hollanda Zolatası örnek alınarak 1101 (1690)'de ilk Türk kuruşları tedavüle çıkarılmışlardır. İstanbul'da kestirilen bu kuruşların üzerlerinde II. Süleyman'ın "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultânu'bnu's-Sultân" lakabı ile "Dâme mülkuhû (Mülkü devamlı olsun)" dua cümlesi bulunmaktadır. Ayrıca yine bu şehirde kestirilmiş "Yarım Kuruş"ları da aynı ibareleri içermektedir.
II. Ahmed de yalnız İstanbul darphanesinde 1102 (1691) cülûs tarihiyle "Azze nasruhû" ibareli akçeler darp ettirmiştir. Bu padişahın da, büyük kardeşi gibi, yine 1102 tarihli "Kuruş" ve "Yarım Kuruş"ları vardır. Üzerlerinde II. Ahmed'in "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı ile "Dâme mülkuhû" dua ibaresine rastlanmaktadır. Bu büyük çaptaki sikkelerde "Hurûf-ı mukatta'a" diye adlandırılan bazı Arapça harf ve işaretlerin ilk defa olarak kullanıldığı görülmektedir. "Para"ları yalnız Mısır'da kestirilmiş olup, bunların üzerlerinde de "Azze nasruhû" ibaresi vardır.
II. Mustafa'nın akçalarına rastlanmamıştır. II. Süleyman devrinde darp edilmesine başlanan "Kuruş" ve "Yarım Kuruş"ların bastırılmasına devam edilmiş, bu sikkeler 1106 (1695)'da tahta geçtiği tarih ile İstanbul darphanesinden başka Edirne, Erzurum, İzmir'de de bastırılmışlardır. Hepsinin üzerlerinde II. Mustafa'nın "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı, "Dâme mülkuhû" ibaresi ve "Hurûf-ı mukatta'a" denilen bazı hususi harf ve işaretler vardır. Mısır'da bastırılan "Para"ları da aynı tarihi taşımakta olup, üzerlerinde "Azze nasruhû" ibaresi bulunmaktadır.
III. Ahmed, 1115 (1703) cülûs tarihli ve tuğralı -ki tuğrası, "Ahmedu'bnu Mehmed Hân el-Muzafferu dâimâ" şeklindedir- Kostantiniye'de kestirttiği akçalarının yanı sıra, aynı tarihle tuğrasız ve "Azze nasruhû" dua cümlesini içeren ikinci bir tip akça da bastırtmıştır. Bu ikinci tip akçaların Mısır'da kestirilenleri de vardır. III. Ahmed, İstanbul darphanesinde 1115 tarihiyle tuğralı "Kuruş"lar ile bunların aksamı olarak "Yirmilik"; "Onluk"; "Beşlik" denilen gümüş sikkeler de darp ettirmiştir. Kuruş ve bölümleri Revan, Tebriz, Tiflis ve Tunus'da da kestirilmişlerdir. Bunların hepsinin üzerlerinde III. Ahmed'in "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı ile özel harfler ve işaretler bulunmaktadır. III. Ahmed, ayrıca yine İstanbul'da "Kuruş"ların 2/3 ağırlığında olarak tuğrasız "Zolta" denilen "Otuzluk" gümüş sikkeler de kestirtmiştir. Bunların üzerlerinde de bu hükümdarın bilinen lakabı ile yine özel harflere ve "Dâme mülkuhû" dua ibaresine rastlanır. Zoltaların yarımlıkları da olup, aynı ibareleri içermektedir. III. Ahmed kuruşun kırkta biri olmak üzere İstanbul'da "Para"lar da bastırtmış olup, bunlar iki çeşittir. Her iki tip de tuğralı olmakla beraber, darp yeri olarak birincisinde "Kostantiniye"; ikincisinde "İslâmbol" yazılıdır. Ayrıca Mısır'da kestirttiği hem tuğralı, hem de "Azze nasruhû" ibareli tuğrasız "Para"ları da vardır.
I. Mahmud'un tahta geçtiği 1143 (1730) tarihiyle darp ettirdiği tuğralı -ki tuğrası, "Hân-ı Mahmûdu'bnu Mustafa el- Muzafferu dâimâ" şeklindedir- akçaları yalnız İstanbul'da kestirilmişlerdir. Bu padişah da tuğralı "Kuruş" ve aksamı olan "Yirmilik", "Onluk" ve "Beşlik"ler darpına devam etmiş ve bu gümüş sikkelerini yine aynı tarih ile Gümüşhane, Gence, İstanbul, Kars ve Tiflis darphanelerinde de kestirtmiştir. Bunların üzerlerinde de I. Mahmud'un "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı ile özel bazı harfler bulunmaktadır. İstanbul darphanesinde kestirilen "Kuruş", "Yirmilik" ve "Onluk"lar "Kostantiniye" baskılı olduğu halde, "Beşlik"lerinde hem "İslâmbol" hem de "Kostantiniye" darp mahalline rastlanmaktadır. Tunus'da kestirttiği "Beşlik"lerinde ise kendisinin aynı lakabı mevcut bulunmakla beraber, tuğrası yoktur. Ancak "Azze nasruhû" dua cümlesi yer almaktadır. Ayrıca 1143 tarihli Mısır ve Konstaniye baskılı tuğralı; 1151 (1738), 1152 (1739), 1164 (1750-51) ve 1167 (1753-54) tarihli Tunus'da darp edilmiş tuğrasız "Para"ları da vardır.
III. Osman'ın 1168 (1754) cülûs tarihi taşıyan tuğralı -ki tuğrası, "Osmân Hânu'bnu Mustafa el-Muzafferu dâimâ" tarzındadır- akçaları yalnız İstanbul'da darp edilmişlerdir. Yine aynı tarihle kestirilen "Kuruş" ve bunun bölümleri olan "Yirmilik", "Onluk" ve "Beşlik" gümüşleri de sadece bu şehirde bastırılmışlardır. Tuğralı olan bu sikkelerin üzerlerinde de III. Osman'ın "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı ile bazı harfler görülmektedir. Ayrıca Kostantiniye ve Mısır darp yerlerini taşıyan tuğralı "Para"ları da bulunmaktadır.
III. Mustafa, 19 Rebiülahır 1174 (28 Kasım 1760) tarihli fermanıyla sikkelerde "Kostantiniye" isminin kaldırılarak yerine "İslâmbol'un" konulmasına karar vermiş, ayrıca yeni bir usul tatbik ederek, altın sikkelerinde olduğu gibi, tahta geçtiği tarihten sonra hangi senede sikke kestirtti ise bunu gümüş paraları üzerine koydurtmuştur. Bu usul, Osmanlı sikkelerinde devletin yıkılışına kadar geçerli olmuştur. Ancak III. Mustafa'nın bazen de doğrudan doğruya sikkeyi kestirttiği senenin tarihini gümüşleri üzerine kazdırttığı da görülmektedir. Akçeleri tuğralı -ki tuğrası, "Mustafa Hânu'bnu Ahmed el-Muzafferu dâimâ" tarzındadır- ve tuğrasız -ki kendisinin "Sultân" babasının "Hân" unvanı bulunmaktadır- olarak yalnız İstanbul'da darp edilmişlerdir. III. Mustafa'nın zamanında da yine aynı şehirde tuğralı -ki burada birinci çeşit tuğrasına ilaveten, "Mustafa'bnu Ahmed el-Muzafferu dâimâ" şeklinde tuğrasına da rastlanır- "Kuruş", "Yirmilik"; "Onluk" ve "Beşlik"ler kestirilmiş; kendisinin "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabının ve "Dâme mülkuhû" dua ibaresinin yer aldığı "Otuzluk" denilen "Zolta" ve "Yarım Zolta"larının yanı sıra, ilk defa olarak yine aynı ibarelerin bulunduğu "Altmış Para"lık" denilen "Çifte Zolta"lar da darp ettirmiştir. Bu hükümdarın "Para"ları ise tuğralı olup, İstanbul ve Mısır'da kestirilmişlerdir. Ayrıca 1183 (1769-70) tarihiyle Tunus'da tuğrasız "Kuruş"; yine aynı tarihte Mısır'da tuğralı "Beşlik" bastırttığı da bilinmektedir.
I. Abdülhamid, tuğralı akçalarını 1187 (1774) cülûs tarihiyle yalnız İstanbul darphanesinde kestirtmiştir. Kendisinin saltanat devrinde de aynı tarihli birincisi "Hân-ı Abdülhamîdi'bnu Ahmed el-Muzafferu dâimâ"; ikincisi "Abdülhamîd Hânu'bnu Ahmed el-Muzafferu dâimâ" şeklindeki her iki tuğrası ve kendisinin "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabının kullanıldığı Kostantiniye baskılı "Kuruş" ve onun "Yirmilik", "Onluk", "Beşlik" bölümlerinin darp edilmesine devam edilmiştir. "Kuruş"un aksamı Cezayir, Trablusgarp ve Tunus'da da kestirilmiştir.
Ayrıca ilk defa olarak "İkilik" namıyla yine İstanbul'da, tuğralı "Çifte Kuruş"lar da bastırılmıştır. Bilinen lakabı ile "Dâme mülkuhû" ibaresinin yer aldığı yine 1187 tarihli "Çifte Zolta (Altmışlık)"lar ile "Zolta"lar da darp ettiren I. Abdulhamid'in hem Kostantiniye, hem Mısır baskılı tuğralı "Para"ları da mevcuttur.
III. Selim'in İstanbul'da darp ettirdiği sikkelerinde, "Kostantiniye" yerine, "İslâmbol" isminin kullanılmasını tercih ettiği görülmektedir. Tuğralı -ki tuğrasında, "Selîm Hânu'bnu Mustafa el-Muzafferu dâimâ" yazılıdır- akçaları 1203 (1789) tarihiyle -ki bu tarih tahta geçtiği seneyi belirtir- yalnız bu darphanede kestirilmişlerdir. Devrinde tuğralı "Kuruş"lar ile bunun "Yirmilik"; "Onluk", "Beşlik" bölümleri İstanbul, Mısır ve Trablusgarp'ta darp edilmişlerdir. Cezayir'de bastırılan "Onluk" ve "Beşlik"leri tuğrasız olup, üzerlerinde "Azze nasruhû" ibaresine rastlanır. III. Selim ilk defa olarak "İkibuçuk kuruş"a eşit "Yüzlük" adıyla İstanbul ve Trablusgarp'ta yeni bir sikke tedavüle çıkartmıştır ki üzerlerinde tuğrası ile birlikte "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni
es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı vardır. Saltanatında İstanbul ve Trablusgarp darphanelerinde tuğralı "İkilik=Çifte kuruş"ların darbına devam edilmiş, sadece İstanbul'da olmak üzere adı geçen lakabı ile "Dâme mülkuhû" dua ibaresinin bulunduğu "Çifte Zolta"lar da kestirilmiştir. Hem Mısır, hem de İstanbul'da bastırılmış tuğralı "Para"ları da mevcuttur.
IV. Mustafa, sikkelerini cülûs tarihi ile (1222/1807), Mısır ve İstanbul'da kestirtmiştir. III. Selim'in sikkelerine kazdırttığı "İslâmbol" ibaresinin yerine, İstanbul darphanesinde bastırdıklarında, "Kostantiniye" isminin yer aldığı görülmektedir. Tuğralı -ki tuğrasında, "Mustafa Hânu'bnu Abdülhamîd el-Muzafferu dâimâ" ibaresi vardır- akçalarını yalnız Mısır'da tedavüle çıkartmıştır. Belirtilen tarihte, Kostantiniye baskılı olarak darp ettirdiği "Yüzlük", "Kuruş", "Onluk"; ve "Beşlik"lerinde tuğrası ve kendisinin "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı bulunmaktadır. "Altmışlık" denilen "Çifte Zolta"larında bilinen lakabına ve "Dâme mülkuhû" dua ibaresine rastlanır. "Para"ları tuğralı olup, İstanbul'da kestirilmişlerdir.
II. Mahmud'un gümüş paralarına gelince: Cülûsundan (1223/1808) itibaren İstanbul'da çok çeşitli sikkeler darp ettirilmiştir. Kestirttiği tuğralı -ki kendisinin tuğrasında, "Hân-ı Mahmûdu'bnu Abdülhamîd el-Muzafferu dâimâ" ibaresi vardır- akçaları artık ehemmiyetini tamamen kaybettiğinden 1234 (1818) senesinden sonra bastırılması durdurulmuştur. II. Mahmud'un bu şehirde tedavüle çıkarttığı tuğralı "Para"ları üzerinde gül motifi bulunmaktadır. Tahta geçmesinin hemen akabinde "Yüzlük (İkibuçük kuruşluk)"; "Kuruş (Kırk paralık)"; "Yirmilik (Yirmi paralık)"; "Onluk (On paralık)" ve "Beşlik (Beş paralık) "ler kestirten II. Mahmud'un tuğralı bu sikkelerinin hepsinin üzerlerinde gül motifi ile onun "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni es-Sultân İbnu's-Sultân" lakabı bulunmaktadır. Ayrıca yine tuğralı "İkilik (İki kuruşluk/Seksen paralık)" sikkeler de darp ettirmiştir. II. Mahmud'un cülûsundan sonra üzerlerinde aynı lakabı ile "Dâme mülkuhû" dua ibaresinin yer aldığı "Çifte Zolta (Altmış paralık)" ve Zolta (Otuz paralık)"lar da kestirttiği görülmektedir. 1225 (1810) yılında harp masraflarını karşılamak için "Cihâdiye" adıyla tuğralı "Beş kuruşluk"lar ile bölümleri olan "Yarım Cihâdiye (Yüzlük)" ve "Ellilik"ler de bastırılmıştır. II. Mahmud, 1236 (1820)'da üzerlerinde çifte lâle motifinin yer aldığı tuğralı "Cedid İkilik"ler ile yeni "Kuruş"lar darp ettirdiği gibi; 1239 (1823)'da yeniden "Çifte Zolta" ve "Zolta"lar da tedavüle çıkarttırmıştır ki bunların üzerlerinde de bilinen lakabı ve "Dâme mülkuhû" ibaresi vardır. 1245 (1829)'te gümüş ve bakırın karışımından tuğralı ve II. Mahmud'un "Adlî" mahlasının yer aldığı "Cedid Beşlik"ler ve aksamı olan "Yüzlük (İkibuçuk kuruşluk)"; "Kuruş"; "Yirmi paralık" ve "On Paralık"lar kestirilmiş; bu sikkelerin ikinci tertibi 1248 (1832)'de ayarı daha da düşürülerek bastırılmış ve öncekilerden ayırt edilebilmesi için sikkenin her iki yüzündeki kurdelenin altına nokta konulmuştur. Nihayet 1249 (1833)'da tuğralı ve yine "Adlî" mahlaslı "Altılık (Altı kuruşluk) "; "Üçlük (Üç kuruşluk)" ve "Altmışlık (Altmış paralık)" yeni sikkeler de tedavüle çıkarılmıştır. II. Mahmud, Bağdat'ta 1235 (1819) yılından başlamak üzere üç sene zarfında tuğralı "Kuruş"; "Yirmi para" ve "On para"lar bastırtmış; 1237 (1821) yılında ise yapılan değişikle tuğralı ve üzerinde kendisinin lakabı ile gül motifinin bulunduğu yeni "Kuruş" ve aksamı tedavüle çıkarılmıştır.
Yine 1237 senesinde üzerlerinde bu padişahın lakabı ile "Dâme mülkuhû" ibaresinin yer aldığı "Zolta" ve "Yarım Zolta"lar darp edilmiştir. 1243 (1827) yılında ise yeni nakışları ile "Kuruş" ve "Yirmi para"lar; 1248 (1832) yılında da, İstanbul'dakiler gibi tuğralı ve gül motifli, "Cedid Beşlik"ler kestirilmiştir. Cezayir de muntazam para darp edilen Osmanlı ülkelerinden birisidir. Burada 1236 (1820)'dan başlamak üzere "Bucu (Riyal)"; 1237'den itibaren de "Zevc (Çifte) Bucu" denilen sikkeler tedavüle çıkarılmışlardır. Bunların üzerlerinde II. Mahmud'un "Sultânü'l berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni" lakabı ile "Azze nasruhû" dua ibaresi vardır. Ayrıca "Batlaka (Riyal Dirhem)" ile "Rebi'a (Çeyrek)"; "Sümn Bucu (1/8 Riyal)" denilen sikkeler de kestirilmiştir ki hepsinde de "Azze nasruhû" ibaresine rastlanmaktadır. II. Mahmud'un saltanatının ilk yıllarında Mısır'da tuğralı "Kuruş" ve aksamı olan "Yirmi para"; "On para" ve "Beş para"lıklar darp edilmiştir. Ayrıca yine tuğralı "Para"lar da kestirilmiş bulunmaktadır. Mısır'da gümüş paralardaki ilk ıslahat II. Mahmud'un 21. cülûs yılında (1244/1828) yapılmış ve üç değerde tuğralı ve gül motifli "Kuruş", "Yirmi para" ve "On Para"lık sikkeler darp edilmiştir. Yine cülûsun 28. senesinde (1250/1834), yeniden bir tashih yapılarak yeni "Kuruş"; "Yirmi para" ve "On para"lıklar tedavüle çıkarılmıştır. Bu sikkeler de tuğralı olup, üzerlerinde II. Mahmud'un "Adlî" mahlası vardır. 1251 (1835) yılında ise esaslı bir para reformuna gidilerek altı değerde "Yirmi kuruş"; "On kuruş" "Beş kuruş", "Bir kuruş"; "Yirmi para" ve "On para"lık sikkeler modern tarzda kestirilmişlerdir. Bunlarda da tuğranın sağında "Adlî" mahlasının yer aldığı görülmektedir.
Trablusgarp'ta kestirilen sikkeler karışık ve çok çeşitlidir. İlk yıllarında tuğralı "Kuruş"; "Yirmi para"; "On para" ve "Beş para"lık sikkeler darp edilmiştir. Bilhassa 1242 (1826)'den itibaren yeni tarzda tuğralı ve bu padişahın "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l bahreyni" lakabının yer aldığı ve çok muhtelif "Elli para", "Kuruş (Kırk para) ", "Otuz para"; "Yirmi para" ve "On para"lıklar tedavüle çıkarılmıştır. Üzerlerinde "Azze nasruhû" ve bazen de "Dâme mülkuhû" dua ibarelerine; gül, lâle, ay, yıldız ve ay-yıldız motiflerine rastlanmaktadır. Tunus'daki sikkeler ise yedi değerde, "Çifte kuruş"; "Kuruş"; "Yarım kuruş (Yirmi para)", "Çeyrek kuruş (On para) "; "Harube"; "Akça" ve "Burbens" üzerinden tedavüle çıkarılmışlardır. Adı geçen sikkelerin hepsinin üzerinde darp edildikleri yıllar, Hicri olarak verilmiştir. "Çifte kuruş"ların üzerinde II. Mahmud'un lakabı, "Dâme mülkuhû" ve "Azze nasruhû" dua ibareleri vardır. "Kuruş"; "Yarım kuruş" ve "Çeyrek kuruş"larında da aynı lakabı ile "Azze nasruhû" ibaresi görülmektedir. "Harube"lerinde II. Mahmud'un sadece ismi ve darp senesi bulunmaktadır. Kare şeklindeki "Akça"larında yine adına ve kesim yılına rastlanmaktadır. Dikdörtgen şeklindeki "Burbens"lerinde ise padişahın adı ve "Hân" unvanı ile darp senesi, bazen de "Azze nasruhû" ibaresi vardır.
Abdülmecid, padişah olduktan (1255/1839) sonraki ilk yıllarında İstanbul'da "Altılık (Altı kuruş)"; "Üçlük (Üç kuruş)"; "Altmış paralık (1 1/2 kuruş)"; "Yirmi paralık"; "On paralık" ve "Bir paralık" sikkeler darp ettirtmiş olup, hepsinde de tuğranın -ki tuğrası, Hân-ı Abdülmecîdi'bnu Mahmûd el-Muzafferu dâimâ" şeklindedir- sağında dal motifi bulunmaktadır. 26 Safer 1256 (29 Nisan 1840) tarihli fermanla "Tashih-i sikke"ye karar verilerek İngiltere'de Londra'dan getirilen makinelerle İstanbul darphanesi ıslah edilmiş ve "Mecidiye (Yirmi kuruş)"; "Yarım Mecidiye (On kuruş)"; "Çeyrek Mecidiye (Beş kuruş)"; "İkilik (İki kuruş)"; "Bir kuruş" ve "Yirmi para"lık sikkeler darp edilmiştir. "Mecidiye"; "Yarım Mecidiye" ve "Çeyrek Mecidiye"lerin hepsinin bir yüzünde tuğra, diğer yüzünde "Azze nasruhû" ibaresi vardır. Her iki yüzünde de devren uçları birbirine değen onikişer ay ve bunların önünde aynı miktar yıldız motifleri yer almakta, ayların dışında ve uçların birbirine birleştiği noktalarda da oniki adet papatya motifi bulunmaktadır. "İki kuruş" ve "Bir kuruş"ların tuğra ve yazılarının etrafı oniki adet yıldız ile çevrilmiştir. "Yirmi para"ların ise tuğra ve ibareleri karşılıklı defne dalları içindedir. Altı değerde darp edilen bu sikkelerin hepsinde de tuğranın sağında gül motifi mevcuttur. Mısır'da culüsundan itibaren muntazaman para kestirilmiştir. Bunlar "20 kuruş"; "10 kuruş"; "5 kuruş", "1 kuruş" ve "20 para"lık sikkeler olup, hepsinde tuğra ve sağ taraflarında dal motifi görülmektedir. Özellikleri üzerlerinde değerlerinin yazılı olmasıdır. Tunus'da muhtelif devrelerde sikkeler kestirilmiştir. 1. devrede (1255*1262/1839-1846) kestirilen "Kuruş", "Yarım (1/2) kuruş" ve "Çeyrek (1/4) kuruş"ların üzerlerinde Abdülmecid'in lakabı olan "Sultânü'l-berreyni ve Hâk-nü'l-bahreyni" ibaresi ile "Azze nasruhû" dua ibaresi vardır. 2. devrede (1263-1272/1847-1855) Tunus Beyi Ahmed Bey'in yaptığı para reformundan sonra bastırılan "5 Riyal (5 kuruş)"lik iki değişik kalıptaki sikkelerde ve "2 Riyal" değerindeki paralarda padişahın adı ile "Hân" ve "Sultân" unvanları bulunmaktadır. 3. devrede 11 Safer 1272 (23 Ekim 1855) Kararnamesi'ne uygun olarak darp edilen "5 Riyal"; "4 Riyal"; "3 Riyal"; "2 Riyal"; "1 Riyal" değerindeki sikkelerde Abdülmecid'in adı ve "Hân" unvanının yanı sıra Tunus Beyi Muhammed Bey'in adına da rastlanmaktadır. Ayrıca ilk defa olarak Abdülmecid'in "es-Sultânü'l-G-zî" unvanına da yer verilmiştir. 4. devrede 6 Şaban 1274 (22 Mart 1858) Kararnamesi'ne göre bastırılan "5 Riyal"; "1 Riyal"; "8 Harube (1/2 Riyal)"; "4 Harube (1/4 Riyal)"; "Harube (1/8 Riyal)" gümüş sikkeler, ibareleri bakımından 3. devrede kestirilenler ile tamamen aynı, fakat kalın karakterli harflerle kazdırılmış sikkelerdir.
Abdülaziz, tahta geçmesini (1277/1861) müteakib İstanbul'da, altı değerde, "20 kuruş"; "10 kuruş"; "5 kuruş"; "2 kuruş", "1 kuruş" ve "20 para"lık sikkeler darp ettirmiştir. Tuğralı -ki tuğrası, "Hân-ı Abdülazîzi'bnu Mahmûd el-Muzafferu dâimâ" tarzındadır- olan bütün bu paraların üzerindeki ay, yıldız ve papatya motifleri ile "Yirmi para"larda görülen defne dalları, aynen Mecidiye ve aksamındaki gibidir. "Azze nasruhû" ibaresi yine hepsinde yer almakta olup, ancak tuğranın sağında herhangi bir motife rastlanmamaktadır. Abdülaziz cülûsunun ilk yılında 15-20 Nisan 1862 tarihinde Bursa'ya bir seyahat yapmış ve bu münasebetle "5 kuruş"; "2 kuruş"; "1 kuruş" değerinde sikkeler kestirtmiştir. Ancak bunların İstanbul darphanesinde bastırıldıkları bilinmektedir. Abdülaziz tahta geçmesinden sonra Mısır'da da "20; 10; 5; 2; 1 kuruş"; "20 para" ve "10 para"lık madeni paraları tedavüle çıkartmış, daha sonra bu seriye "2 1/2 kuruş"lar da ilave edilmiştir. Abdülaziz'in tuğralı olan bütün paralarının hepsinde tuğranın sağ tarafı boş olmasına rağmen, Mısır'da kestirttiği adı geçen sikkelerinin sağ taraflarında gül motifine yer verilmiştir. Tuğraların alt tarafında ise değerlerini bildiren Arabî rakamlara rastlanmaktadır. 1281 (1864) yılında Paris'de Mısır adına "10 kuruş"; "5 kuruş" ve "2 1/2 kuruş"luk paralar kestirilmiştir. Bunların değerleri üzerinde Arabî rakam ile belirtilmiştir. Tuğraların sağ tarafında herhangi bir motif yoktur. Abdülaziz 1279 (1863)'da Tunus darphanesinde "2 Riyal" ve "1 Riyal"lik paralar kestirttiği gibi; 1281 (1864)'de de Paris darphanesinde "5 Riyal"; "4 Riyal"; "3 Riyal"; "2 Riyal"; "1 Riyal"; ve "1/2 Riyal (8 Harube) " kıymetinde medeni sikkeler de darp ettirmiştir. Bu her iki tertib sikkelerin üzerlerinde de Abdülaziz'in "Sultân" ve "Hân" unvanları; Tunus Beyi Muhammed Sâdık'ın ismi bulunmaktadır. Ayrıca Kaşgar Hanı Yakup Han'ın Osmanlı Devleti'nin tabiyetini kabul etmesi dolayısıyla Kaşgar'da 1290 (1873) yılından başlayarak 1294 (1877) yılı dahil olmak üzere Abdülaziz namına kestirttiği "Tenge"leri de vardır.
V. Murad'ın 1293 (1876) cülus tarihiyle İstanbul'da darp edilmiş "20 kuruş"; "5 kuruş" ve "1 kuruş"luk sikkeleri bulunmaktadır. Tuğrası "Hân-ı Mehmed Murâdu'bnu Abdülmecîd el-Muzafferu dâimâ" şeklinde olup, tuğranın sağ üst köşesi boştur. Hepsinde "Azze nasruhû" dua ibaresine rastlanır. Sikkelerinin nakışları aynen Mecidiye ve aksamı gibidir. Mısır'da darp ettirdiği "1 kuruş"; Tunus'da kestirttiği "4 Riyal" lik gümüş sikkeleri de vardır.
II. Abdülhamid, 10 Şaban 1293 (31 Ağustos 1876)'te tahta geçtiğinde, İstanbul darphanesinde "20 kuruş"; "10 kuruş"; "5 kuruş"; "2 kuruş"; "1 kuruş" ve "20 para" olmak üzere altı değerde gümüş sikkeler kestirtmiştir. Kendisinin İstanbul'da darp edilmiş madeni paralarında ilk yıllarda tuğranın -ki tuğrası Hân-ı Abdülhamîdi'bnu Abdülmecîd el-Muzafferu dâimâ" tarzındadır- sağında bir gül dalı mevcuttur. Ancak cülûsun 6. yılı sonlarından itibaren bu gül dalı paralarından kaldırılmış, yerine kendisinin "el-Gâzî" unvanı konulmuştur. Bu sikkelerin motifleri de babasının Mecidiyeleri ve bölümlerinin aynıdır. Bunlarda da "Azze nasruhû" dua ibaresi bulunmaktadır. II. Abdülhamid'in ilk on yıllık saltanatı sürecince eski Osmanlı tipi paraların Mısır'da da darp edildikleri görülmektedir. Bunlar "20 kuruş"; "10 kuruş"; "5 kuruş"; "2 1/2 kuruş" "1 kuruş"; "20 para" ve "10 para"lık madeni paralardır. Bunlar İstanbul darphanesinde bastırılan paralar tarzındadır. 7 Safer 1303 (15 Kasım 1885) tarihiyle Mısır'da para reformu yapılmasına karar verilmiş ve "20 kuruş"; "10 kuruş"; "5 kuruş"; "2 kuruş"; "1 kuruş"; "20 para"; "10 para"lık gümüş sikkeler tedavüle çıkarılmışlardır. Bunlar değişik Avrupa darhanelerinde bastırılmışlardır. Bu sikkelerin tuğralarının sağında gül motifi vardır. Değerleri tuğranın altında Arabî rakamlar ile belirtilmiştir. Tunus'da 1293 (1876) ve 1294 (1877) tarihli sikkelerde II. Abdülhamid'in "es-Sultan" ve "Hân" unvanları ile Tunus Beyi Muhammed Sâdık'ın adı görülmekte olup, 1294 yılında II. Abdülhamid'in "Gâzî" unvanını almasıyla "es-Sultânü'l-Gâzî Abdülhamîd Hân" ibaresi ve yine Tunus Beyinin ismi kazdırılmıştır. Tunus'da kestirilen bu tuğrasız sikkeler "4 Riyal"; "2 Riyal"; "1 Riyal"; "1/2 Riyal=8 Harube" değerinde idiler. Bu paraların darpına Tunus'da Osmanlı hakimiyetinin son bulduğu 1298 yılına kadar devam edilmiştir.
V. Mehmed'in (Reşâd) cülûsunu (1327/1909) müteakip İstanbul'da darp ettirdiği gümüş sikkeler dört değerde, "10 kuruş", "5 kuruş"; "2 kuruş" ve "1 kuruş"tur. Bunlardan "1 kuruş"luklar cülûsun 4. yılından sonra kestirilmemişlerdir. Adı geçen paraların tuğralarında "Hân-ı Mehmedu'bnu Abdülmecîd el-Muzafferu dâimâ" ibaresi kazdırılmış olup, tuğranın içinde bulunmayan "Reşâd" kelimesi tuğranın sağındaki boşlukta yer almıştır. Ancak cülûsun 7. senesine kadar üç değerde ve her sene çıkan gümüş sikkelerde bu senenin sonlarına doğru değişiklik yapılarak tuğraların sağ tarafında yer alan "Reşâd" kelimesi kaldırılmış, yerine 1915'te Çanakkale Savaşı'nın kazanılmasından sonra Şeyhülislâm Hayri Efendi'nin fetvası üzerine padişahın almış olduğu "el-G-zî" unvanı bu paralara konulmuştur. Hepsinde "Azze nasruhû" dua ibaresi vardır. Motifler, babası Abdülmecid'in "Yarım Mecidiye"; "Çeyrek Mecidiye", "2 kuruş" ve "1 kuruş"larının aynıdır. V. Mehmed Reşâd, cülûsunun ilk yılında ecdadının kabirlerini ziyaret maksadıyla Bursa'ya gitmiş ve bu vesileyle iki değerde "5 kuruş" ve "2 kuruş"luk sikkeler bastırtmıştır. Tahta geçmesinin 2. yılında bu defa Edirne seyahati dolayısıyla "10 kuruş"; "5 kuruş"; "2 kuruş"luk sikkeler kestirtmiştir. Cülûsunun 3. yılında ise Makedonya'ya Selanik, Manastır ve Kosova'ya bir seyahat yapmış ve bu vesileyle her bir şehir için üç değerde "10 kuruş"; "5 kuruş" ve "2 kuruş"larını darp ettirmiştir. V. Mehmed'in bütün bu seyahatleri dolayısıyla kestirttiği sikkeler, darp yerleri hariç, yazı ve motifleri bakımından İstanbul darphanesindeki paralarının tamamen aynıdır. Mısır, I. Dünya Harbi'nin başlamasından sonra 18 Aralık 1914'te İngilizler tarafından işgal edilerek Osmanlı hakimiyetinden çıktığı için V. Mehmed, burada sikke darp ettiren sonuncu Osmanlı padişahı olmuştur. Mısır'da kestirilen sikkeler, İngiltere'de Birmingham'da Heaton Darphanesi'nde bastırılmışlardır. Bunlar beş değerde; "20 kuruş"; "10 kuruş","5 kuruş", "2 kuruş", "1 kuruş"luk madenî paralar olup, V. Mehmed'in saltanatının 2, 3, 4 ve 6. yıllarına aittirler. Şekil bakımından II. Abdülhamid'in son dönem paralarının aynıdırlar.
Osmanlıların son padişahı olan VI. Mehmed'in (Vahidüddin) tuğralı -ki tuğrasında "Hân-ı Mehmed Vahidüddîni'bnu Abdülmecîd el-Muzafferu dâimâ" ibaresi bulunmaktadır- gümüş paraları, İstanbul darphanesinde bastırılmışlardır. Tuğrasının sağ tarafı boş bırakılmıştır. Kendisi tahta geçmesini (1336/1918) müteakip dört değerde; "20 kuruş", "10 kuruş", "5 kuruş" ve "2 kuruş"luk sikkeler darp ettirmi
