Mustafa Kemal ATATÜRK, 1881 (Rumî 1296) yılında Selanikte Koca Kasım Paşa Mahallesi Muhtar Sokak No:38'de bulunan ve bugün müze olan üç katlı bir evde dünyaya gelmiştir. Babası o sırada kereste ticareti yapan Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanımdır. Baba tarafından dedesi, ilkokul öğretmeni olan Kızıl Hafız Ahmet Efendi; anne tarafından dedesi ise Sofuzade (Sofizade) Feyzullah Efendi'dir.
Mustafa Kemal ATATÜRKün hem baba hem de anne tarafından soyu evladı fatihan yani Rumelinin fethinden sonra buraların Türkleştirilmesi için Anadoludan (Konya/Karaman bölgesinden) göçürülüp, iskân edilen Türk boylarındandır.
Baba soyu, günümüzde Makedonya Cumhuriyeti sınırları içinde yer alan Manastır vilayetinin Debrei Bala sancağına bağlı Kocacık köyüne yerleşmiştir. Ali Rıza Efendinin babası Kızıl Hafız Ahmet Efendi ile onun kardeşi Kızıl Hafız Mehmet Emin Efendi 1800lü yılların başında o dönemde yine bir Türk toprağı olan Selanike göç etmişlerdir. Ali Rıza Efendi 1841 yılında Selanikte dünyaya gelmiştir. Selanikte Abdi Hafız Mektebinde okumuş, Vakıflar İdaresine kâtip olarak girmiş, gümrük memurluğu görevlerinde bulunmuş ve son olarak ticaretle meşgul olmuştur.
Kocacıktaki ATATÜRKün dedesinin evi
(Restore edilmiş hali)
Mustafa Kemal ATATÜRKün anne soyu da, Fatih Sultan Mehmet döneminde Konya-Karaman civarından Rumeliye göçürülüp, iskân edilmiş olan Türk boylarındandır. Bu sebeple aileye Konyarlar da denilmektedir. Tamamen Türk olan Vodina sancağına bağlı Sarıgöl nahiyesine yerleşen aile; sonradan Selanik yakınlarındaki Lankazaya geçmiştir.
Vodina Sancağı ve Çevresi
1841 doğumlu Ali Rıza Efendi, 1857 doğumlu Zübeyde Hanım ile 1870 veya 1871de evlenmiştir. Altı çocukları olmuştur: Fatma (1871/1872-1875), Ahmet (1874-1883), Ömer (1875-1883), Mustafa (Kemal ATATÜRK) (1881-1938), Makbule (Boysan Atadan) (1885-1956) ve Naciye (1886-1901?). Kardeşlerinden Fatma dört, Ahmet dokuz, Ömer sekiz yaşlarında, o senelerde Rumeliyi kasıp kavuran salgın kuşpalazı (difteri) hastalığından çocuk yaşlarında vefat etmişlerdir. En küçükleri olan Naciye'nin ise Mustafa Kemal Mekteb-i Harbiyede öğrenci iken vefat ettiği düşünülmektedir. ATATÜRK, Selanik Askerî Rüştiyesinden itibaren hayatı boyunca dostlukları ve arkadaşlıkları devam etmiş olan Fuat Bulcaya bir gün şöyle demişti: Kardeşlerim arasında en sevdiğim Naciyeydi. Çocuk yaşının üstünde hisli, duygulu ve öğrenmeye meraklıydı. Ben Harbiyeye giderken kitaplarımı istemişti. Annemden onu okutmasını istemiştim. Ne ablam Fatmayı ne ağabeylerim Ahmet ve Ömeri hatırlıyorum. Son ikisi aynı yıl, 1883te ben iki yaşında iken ölmüşler. Naciye, annem gibi sarışın, mavi gözlü, duru beyaz tenli idi.
Mustafa Kemal, 1886 yılında altı yaşına girdiğinde ilkokul çağına gelmiştir. Babasının istememesine rağmen, Zübeyde Hanımın ısrarları üzerine önce Koca Kasım Mahallesindeki Mahalle Mektebine törenle giren Mustafa, kısa bir süre sonra; Selanikin şöhretli öğretmenlerinden ve eğitimcilerinden Şemsi Efendi'nin yeni metotlarla elifba öğretimi yaptığı özel okula yazdırılmış ve esas öğrenimine burada başlamıştır. Mustafa okuyup yazmayı burada öğrenmiş, babasının ölümüne kadar bu okulun sınıflarını düzenli olarak takip etmiştir.
Ticari faaliyetleri iyi gitmeyen Ali Rıza Efendi, bu olaydan çok etkilenmiş ve hastalığa yakalanarak 23 Mayıs 1886 tarihinde Selanikte vefat etmiştir. Üç çocukla dul kalan Zübeyde Hanım, kardeşi Hüseyin Ağanın yönettiği Lankazadaki Çalı (Rapla) Çiftliği'ne gitmiştir. Bu durum Mustafanın öğrenim hayatına bir süre ara vermesine neden olmuştur. Öğrenmek ve yetişmek imkânlarından mahrumiyetin verdiği huzursuzlukla âdeta bunaldığı görülen bu kabiliyetli ve yaratıcı çocuğu, annesi nihayet okula devam etmek üzere Selanikteki teyzesinin yanına yollamak zorunluluğu duymuştur. Altı ay kadar süren çiftlik hayatından sonra Selanike gelen Mustafa Mülkiye Rüştiyesine (ortaokulu) başlamıştır.
KAYNAKLAR
ATADAN, Makbule; Ağabeyim Mustafa Kemal, (Yay.Haz.:Şemsi Belli) Ayyıldız Yayınları, İstanbul, 1959.
AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam Mustafa Kemal'in Hayatı, 1881-1919, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1969.
BAYUR, Yusuf Hikmet; ATATÜRKün Hayatı ve Eseri: Doğumundan Samsuna Çıkışına Kadar, ATATÜRK Araştırma Merkezi, Ankara, 1990.
DİMİTRİADİS, Vasilis; Bir Evin Hikayesi (Çev.Gülsün AKSOY-AİVALİ), TTK Yay., Ankara, 2016.
EROĞLU, Hamza; ATATÜRKün Hayatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1986.
GÜLER, Ali; Bir Dâhinin Hayatı: ATATÜRKün Soyu, Ailesi, Öğrenim Hayatı (1881-1905), Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, 2000.
ÖZ, Mehmet Ali; Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre ATATÜRK'ün Ailesi, Asi Kitap Yay.,2017.
ŞAPOLYO, Enver Behnan, Kemal ATATÜRK ve Millî Mücadele Tarihi, Rafet Zaimler Yayınevi, İstanbul, 1958.
TURAN, Şerafettin; Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik Mustafa Kemal ATATÜRK, Bilgi Yayınları, Ankara, 2004.
UNAT, Faik Reşit; ATATÜRK ve Ailesi, Efradı ve Kendisine Karabet Dereceleri, V.TT Kongresi, Ankara, 12-17 Nisan 1956.
Mustafa Kemal ATATÜRKün hem baba hem de anne tarafından soyu evladı fatihan yani Rumelinin fethinden sonra buraların Türkleştirilmesi için Anadoludan (Konya/Karaman bölgesinden) göçürülüp, iskân edilen Türk boylarındandır.
Baba soyu, günümüzde Makedonya Cumhuriyeti sınırları içinde yer alan Manastır vilayetinin Debrei Bala sancağına bağlı Kocacık köyüne yerleşmiştir. Ali Rıza Efendinin babası Kızıl Hafız Ahmet Efendi ile onun kardeşi Kızıl Hafız Mehmet Emin Efendi 1800lü yılların başında o dönemde yine bir Türk toprağı olan Selanike göç etmişlerdir. Ali Rıza Efendi 1841 yılında Selanikte dünyaya gelmiştir. Selanikte Abdi Hafız Mektebinde okumuş, Vakıflar İdaresine kâtip olarak girmiş, gümrük memurluğu görevlerinde bulunmuş ve son olarak ticaretle meşgul olmuştur.
Kocacıktaki ATATÜRKün dedesinin evi
(Restore edilmiş hali)
Mustafa Kemal ATATÜRKün anne soyu da, Fatih Sultan Mehmet döneminde Konya-Karaman civarından Rumeliye göçürülüp, iskân edilmiş olan Türk boylarındandır. Bu sebeple aileye Konyarlar da denilmektedir. Tamamen Türk olan Vodina sancağına bağlı Sarıgöl nahiyesine yerleşen aile; sonradan Selanik yakınlarındaki Lankazaya geçmiştir.
Vodina Sancağı ve Çevresi
1841 doğumlu Ali Rıza Efendi, 1857 doğumlu Zübeyde Hanım ile 1870 veya 1871de evlenmiştir. Altı çocukları olmuştur: Fatma (1871/1872-1875), Ahmet (1874-1883), Ömer (1875-1883), Mustafa (Kemal ATATÜRK) (1881-1938), Makbule (Boysan Atadan) (1885-1956) ve Naciye (1886-1901?). Kardeşlerinden Fatma dört, Ahmet dokuz, Ömer sekiz yaşlarında, o senelerde Rumeliyi kasıp kavuran salgın kuşpalazı (difteri) hastalığından çocuk yaşlarında vefat etmişlerdir. En küçükleri olan Naciye'nin ise Mustafa Kemal Mekteb-i Harbiyede öğrenci iken vefat ettiği düşünülmektedir. ATATÜRK, Selanik Askerî Rüştiyesinden itibaren hayatı boyunca dostlukları ve arkadaşlıkları devam etmiş olan Fuat Bulcaya bir gün şöyle demişti: Kardeşlerim arasında en sevdiğim Naciyeydi. Çocuk yaşının üstünde hisli, duygulu ve öğrenmeye meraklıydı. Ben Harbiyeye giderken kitaplarımı istemişti. Annemden onu okutmasını istemiştim. Ne ablam Fatmayı ne ağabeylerim Ahmet ve Ömeri hatırlıyorum. Son ikisi aynı yıl, 1883te ben iki yaşında iken ölmüşler. Naciye, annem gibi sarışın, mavi gözlü, duru beyaz tenli idi.
Mustafa Kemal, 1886 yılında altı yaşına girdiğinde ilkokul çağına gelmiştir. Babasının istememesine rağmen, Zübeyde Hanımın ısrarları üzerine önce Koca Kasım Mahallesindeki Mahalle Mektebine törenle giren Mustafa, kısa bir süre sonra; Selanikin şöhretli öğretmenlerinden ve eğitimcilerinden Şemsi Efendi'nin yeni metotlarla elifba öğretimi yaptığı özel okula yazdırılmış ve esas öğrenimine burada başlamıştır. Mustafa okuyup yazmayı burada öğrenmiş, babasının ölümüne kadar bu okulun sınıflarını düzenli olarak takip etmiştir.
Ticari faaliyetleri iyi gitmeyen Ali Rıza Efendi, bu olaydan çok etkilenmiş ve hastalığa yakalanarak 23 Mayıs 1886 tarihinde Selanikte vefat etmiştir. Üç çocukla dul kalan Zübeyde Hanım, kardeşi Hüseyin Ağanın yönettiği Lankazadaki Çalı (Rapla) Çiftliği'ne gitmiştir. Bu durum Mustafanın öğrenim hayatına bir süre ara vermesine neden olmuştur. Öğrenmek ve yetişmek imkânlarından mahrumiyetin verdiği huzursuzlukla âdeta bunaldığı görülen bu kabiliyetli ve yaratıcı çocuğu, annesi nihayet okula devam etmek üzere Selanikteki teyzesinin yanına yollamak zorunluluğu duymuştur. Altı ay kadar süren çiftlik hayatından sonra Selanike gelen Mustafa Mülkiye Rüştiyesine (ortaokulu) başlamıştır.
KAYNAKLAR
ATADAN, Makbule; Ağabeyim Mustafa Kemal, (Yay.Haz.:Şemsi Belli) Ayyıldız Yayınları, İstanbul, 1959.
AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam Mustafa Kemal'in Hayatı, 1881-1919, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1969.
BAYUR, Yusuf Hikmet; ATATÜRKün Hayatı ve Eseri: Doğumundan Samsuna Çıkışına Kadar, ATATÜRK Araştırma Merkezi, Ankara, 1990.
DİMİTRİADİS, Vasilis; Bir Evin Hikayesi (Çev.Gülsün AKSOY-AİVALİ), TTK Yay., Ankara, 2016.
EROĞLU, Hamza; ATATÜRKün Hayatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1986.
GÜLER, Ali; Bir Dâhinin Hayatı: ATATÜRKün Soyu, Ailesi, Öğrenim Hayatı (1881-1905), Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, 2000.
ÖZ, Mehmet Ali; Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre ATATÜRK'ün Ailesi, Asi Kitap Yay.,2017.
ŞAPOLYO, Enver Behnan, Kemal ATATÜRK ve Millî Mücadele Tarihi, Rafet Zaimler Yayınevi, İstanbul, 1958.
TURAN, Şerafettin; Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik Mustafa Kemal ATATÜRK, Bilgi Yayınları, Ankara, 2004.
UNAT, Faik Reşit; ATATÜRK ve Ailesi, Efradı ve Kendisine Karabet Dereceleri, V.TT Kongresi, Ankara, 12-17 Nisan 1956.
